ضیاء الناظر فی احکام صلاه المسافر

wikifeqh: قصر (شکسته شدن) نماز را در حال مسافرت بیان کرده و ادله شرعی و اقوال فقها را در این باره منعکس نموده است.
هدف از نگارش این کتاب تبیین تمامی جزییات نماز مسافر و شروط آن و فروع فقهی مترتب بر آن است زیرا نگارنده معتقد است در این باره در کتب فقهی معتبر و شروح آنها به صورت مستوفا بحث نشده است.
نویسنده، ضمن بیان مفاهیم مربوط به نماز مسافر، به تبیین شروط قصر و اتمام نمازها در حال مسافرت پرداخته و ادله شرعی مربوط به آنها را از آیات، روایات، عقل و اجماع فقها استخراج کرده و ضمن نقل دیدگاه های آنان به تأیید و یا رد این نظریات پرداخته است.
در ابتدای کتاب، نویسنده به این بحث می پردازد که آیا شکسته بودن نماز در حال سفر، واجب است یا جایز؟ به عبارت دیگر آیا حتما باید در حال سفر اگر شرایط قصر وجود داشته باشد نماز را شکسته بخوانیم یا اینکه شارع مقدس برای راحتی ما این اجازه را به ما داده که اگر خواستیم نمازهای چهار رکعتی را دو رکعتی بخوانیم و لزومی ندارد که حتما چهار رکعتی بخوانیم؟ وی ضمن بررسی آیه قرآن و روایات مربوطه، به این نتیجه می رسد که قصر نماز واجب است نه جایز و حتما در صورت تحقق شرایط قصر باید شکسته خوانده شود. وی دیدگاه های قائلین به جواز قصر را نیز مطرح و آنها را مورد مناقشه قرار داده است. آن گاه به بحث در باره شروط قصر در نماز پرداخته و مؤلفه هایی که به وسیله آنها سفر صدق کرده و قصر نماز لازم می شود را یکی یکی بررسی نموده است. نویسنده مقدار مسافت و کیفیت پیموده شدن مسافت و قصد واقعی طی کردن مسافت مشخص، استمرار قصد طی کردن مسافت در طول سفر و عدم قصد قطع سفر به واسطه برخی از قواطع سفر را بررسی کرده و ادله مربوط به هر یک از آنها را جداگانه مطرح نموده است. شرط بعدی که نگارنده به آن اشاره داشته شرط جایز بودن سفر می باشد. از دیدگاه وی اگر سفر برای انجام کاری حرام صورت بگیرد نماز باید تمام خوانده شود. در این زمینه به شرایط حرام بودن سفر و نمونه هایی از آن نیز پرداخته شده است. نویسنده در این رابطه معیارهای حلال و حرام بودن سفر را نیز بیان کرده است. شرط دیگری که برای وجوب قصر در نماز به آن اشاره می شود آن است که شخص در حال سفر، خانه اش با وی نباشد. مانند عشایر که دایم در حال سفر و کوچ کردن بوده و خانه به دوش محسوب می شوند. شرط بعدی آن است که سفر کردن شغل شخص نباشد و هر گاه شغل کسی سفر کردن از شهری به شهری دیگر باشد اصطلاحا مسافر نیست و نمازهای او در طول مسیر و حتی رسیدن به مقصدی خاص، کامل است. شرط دیگری که نویسنده در مورد قصر نماز به آن پرداخته است، رسیدن به حد ترخص شرعی است. وی ترخص را مخفی شدن شهر مبدأ حرکت (وطن) و نشنیدن صدای مؤذن آن شهر معنی کرده و بعد مسافتی خاص را نیز در رسیدن به حد ترخص معتبر دانسته است. در فصل سوم کتاب به قواطع سفر یعنی اموری که باعث از بین رفتن سفر و در نتیجه عدم وجوب قصر در نماز می شود اشاره داشته و گذشتن از محل زندگی (وطن) و قصد اقامت در جایی نمودن و مردد بودن بر حال سفر در سی روز متوالی را از مهم ترین قواطع سفر خوانده و شروط و حالات مختلف مربوط به آنها را مورد تجزیه و تحلیل قرار داده است. در فصل چهارم و پایانی کتاب، نویسنده به احکام نماز مسافر و کیفیت شکسته شدن نمازهای چهار رکعتی، در صورتی که سفر محقق بوده باشد و شروط قصر نیز پا بر جا باشد، پرداخته و فروع فقهی مربوط به آن را بررسی نموده است. در همین زمینه وی باز هم به واجب بودن تقصیر (شکسته شدن) نماز و نه جواز آن تأکید کرده و ضرورت افطار کردن روزه در صورتی که سفر در ماه مبارک رمضان یا روزهایی که فرد روزه مستحبی یا واجب گرفته است، اشاره کرده است. ساقط شدن نمازهای نافله روز در حال سفر، عدم سقوط نافله مغرب و صبح و نماز شب، جایز بودن انجام نوافل بعد از زوال، حکم عالم و جاهل در مورد نماز و روزه در حال سفر، حکم قصر کردن نماز در جایی که باید تمام خوانده شود و تمام خواندن نماز در جایی که باید شکسته خوانده شود، حکم نسیان شکسته بودن نماز در اثنای آن و صورت های مختلفی که نمازگزار نماز را به صورت تمام خوانده، در حالی که باید به قصر بخواند و حکم شرعی هر یک از این حالات از دیگر مباحث ارائه شده در این فصل است. در پایان نماز خواندن در برخی از اماکن مذهبی و جواز تمام خواندن و استحباب و وجوب اتمام نماز در این اماکن را بررسی کرده و در این رابطه حکم نماز خواندن مسافر در مکه و مدینه، نجف و کربلا را به تفکیک بیان نموده است.
مطالعه کتاب ضیاء الناظر فی أحکام صلاة المسافر در پایگاه کتابخانه دیجیتال نور