صالح بن عبدالقدوس

صالح بن عبدالقدوس (گه گاه کوتاه تر صالح قُدّوس گفته می شود) (؟ -۷۸۳م) شاعر، ادیب و واعظ عراقی بود. او در مسجد جامع بصره به بیان سرگذشت های پیشنیان و وعظ می پرادخت؛ به ویژه از دین زرتشتی مثال می زد، چیزی که آن هنگام از سوی دستگاه رسمی «زندقه» نامیده می شد. این موضوع به آگاهی خلیفه مهدی رسید و او را از بصره به بغداد فراخواند. اما صالح قدّوس توانست به دمشق بگریزد. او بازداشت و به بغداد بازگردانده شد؛ گویند مهدی خود حکم قتلش را انجام داد و دستور داد پیکرش را چند روز همگانی بیاویزند. صالح بن عبدالقدوس بسیار کهنسال شده بود و گویند اواخر عمر نیز نابینا بود. شعرش را نیک و در ادبیات او را فاضل دانسته اند. ابن المعتز دربارهٔ زهد و وعظ او نوشته است و همهٔ اشعارش را «امثال و حکمت ها» بیان کرده است. جاحظ نیز شعر صالح را ستوده است و گفته است که قصایدش چون همگی مَثل وار بوده، بر زبان همگان مردم شهرت نیافت.

صالح بن عبدالقُدّوس ( ـ بغداد ح ۱۶۷ق)
شاعر و موعظه گوی عرب. در بصره زاده شد. مظنون به زندقه بود. او را مانوی و ثنوی خواندند و به همین اتهام، به قولی به دستور مهدی، خلیفۀ عباسی، و به قول برخی دیگر، به فرمان هارون الرشید، در بغداد کشته شد. صالح از اهّم متقدمان در تکوین شعر عرفانی و گنوسی است. به خلاف اتهام کفری که به او نسبت داده اند، آنچه از آثارش محفوظ مانده است وی را شاعری زاهد و پرهیزگار می نمایاند. صالح با ابوالعوجا، حماد عجود و بشار بن برد همنشین بود و با ابوالهذیل علاف مناظره داشت.