قلعه ایرج

مختصات: ۳۵°۲۰′۳۵″شمالی ۵۱°۴۰′۵۱″شرقی / ۳۵٫۳۴۳۱°شمالی ۵۱٫۶۸۰۸°شرقی / 35.3431; 51.6808زمین های کشاورزی دوران معاصر در داخل قلعه   باقیمانده های یک اتاق در دیوار شمالی   یک کانال آب جدید در مورد استفاده زمین های کشاورزی   باقیماندهٔ چند اتاق در قسمت شمال غربی قلعه
قلعه ایرج دژی باستانی مربوط به دوره ساسانی است و در ورامین، شهرستان پیشوا ، دهستان بهنام و و در نزدیکی روستای عسگرآباد عباسی (ضلع شمالی بزرگراه شهدای پرواز) جای گرفته است. این اثر در تاریخ ۱۱ شهریور ۱۳۸۲ با شمارهٔ ثبت ۹۸۳۵ به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. قلعه ایرج به عنوان بزرگترین قلعه خشت خام در استان تهران، ایران و جهان شناخته می شود.
قلعه ایرج یکی از کم مانندترین دژهای خشتی جهان است و با ارتفاع ۵۰ فوت با گسترده ۲۰۰ هکتار در دوران ساسانی ساخته شده اما به علت نگهداری نکردن و تخریب توسط افراد سودجو به شدت آسیب دیده است.
ژان دیولافوا و کلایس، باستان شناسان اروپایی در این باره تحقیق کرده اند و کلایس در مورد قلعه ایرج آورده است که درازای شمالی - جنوبی قلعه ایرج ۱۲۱۴ متر و پهنای خاوری - باختری آن ۱۱۵۰ متر است که با هیچ یک از قلعه های خشتی و تاریخی جهان قابل مقایسه نیست.

«قلعه ی ایرج»
(یا: اسپید دژ/ نام محلی: قلعه گبری) بزرگ­ترین بنای خشتِ خام جهان. قلعه­ ای باستانی که به احتمال زیاد در دوره­ ی ساسانی ساخته شده است. اسامی این بنا (ایرج و گبری) علاوه بر شواهد بسیار معماری و باستان­ شناسی، بر ساخت این قلعه در دوره­ ی ساسانی (به احتمال زیاد) و دوره­ های قدیم­ تر (بنابر نظر برخی باستان­ شناسان) دلالت دارد. علی­ الظاهر قلعه­ ی ایرج به نام یکی از فرزندان فریدون که پادشاه ایران بوده دلالت دارد و گبری نیز بر دین رایج ایران در دوران پیش از اسلام (زرتشتی). این مجموعه در نزدیکی روستای عسکرآباد عباسی، در شهرستان پیشوای ورامین قرار دارد. قلعه ی ایرج در سال 1382 به عنوان اثری ملی ثبت شده است. اهمیت این بنا در بزرگی­ اش (مساحتی بالغ بر 200 هکتار) و نوع مصالحِ تمام خشتِ خام و گلی دژ است.
ویژگی­ های معماری: این بنا مستطیل شکل با ابعاد حدودی 1440 در 1280 متر ساخته شده و در نمای بیرونی شامل 146 برج دایره و نیم دایره می ­شده که با یکدیگر 25 متر فاصله دارند. ورودی قلعه 4 دروازه بوده که اکنون تنها یکی­ شان باقی مانده است. حصارهای قلعه ضخامتی بین 17 تا 22 متر دارند و بیشترین ارتفاع آنها 16 متر است. بر روی حصار قلعه دو برج برای نگهبانی تعبیه شده است. درون دیوارهای ضخیم حصار نیز راه روهایی برای ارتباط برج­ های نگهبانی ساخته شده. بیرون قلعه در قدیم خندق عریضی بوده که توسط کشاورزان روستای مجاوربه منظور بهره ­برداری کشاورزی و کشت از بین رفته است.
اغلب مورخین بر این باورند که با توجه به شکل، ساخت و موقعیت قلعه که در بلندی بر گستره­ ی وسیعی از اطرافش احاطه دارد، برای استفاده­ ی نظامی ساخته شده و بسیار محتمل است که یک پادگان بزرگ نظامی بوده باشد. این بنای بزرگ به دلیل بی­ توجهی در نگه داری ­اش اکنون به شدت آسیب دیده و تخریب شده است.
منابع:
http://yon.ir/OAhgL