در تنگ

دَرِ تنگ [La Porte etroite]. رمانی است به قلم آندره ژید ( 1 ) ( 1869 - 1951 ) ، نویسنده فرانسوی، که در 1909 انتشار یافت. سرگذشتی آغشته به صفایی دلنشین و احساسی عمیق، و تقریباً اعتراف نامه ژروم ( 2 ) ، قهرمان داستان است. وی که پدرش را در اوان کودکی از دست داده است، تحت سرپرستی مهرآمیز مادر خود و زن سالخورده ای که دوست خانواده است، بزرگ می شود. انس و الفت لطیفی به دو دختر دایی بوکولن ( 3 ) ، پیوندش می دهد و عشق مفرطی در دل او نسبت به دختر دایی بزرگتر، آلیسا ( 4 ) ، برانگیخته می شود. محیط دلپذیر خانوادگی، که بسیار بسته و سخت پارسایانه است، به سبب فرار فضیحت بار مادام بوکولن، زیر و رو می شود. آلیسا از این واقعه بیشتر از دیگران غمگین می شود و احساسات مذهبی اش از آن لحظه شدت خاصی پیدا می کند. روحش به پناه بردن به روحانیتی منقطع از جهان، متمایل می شود. ژروم عاشق، با سایه ای از اضطراب، وی را در این فضای لطیف دنبال می کند. اگرچه آلیسا پسرعمه اش را با تمام وجود دوست می دارد و در مطالعه ها پا به پای او می رود و با صفا و خلوصی ژرف با وی زندگی می کند، ژروم، با درد و غمی خاموش، چنین می پندارد که دختر از وصلت با وی سر باز می زند. مداخله دوست دوران کودکی اش آبل ( 5 ) ( پسر کشیش وونیه ( 6 ) ) ، که جوان را به گرفتن قول صریحی از آلیسا سوق می دهد، بحران دردناکی پدید می آورد. آبل چنین می پندارد که ژولیت ( 7 ) ، خواهر کوچک آلیسا، دوستش می دارد؛ در صورتی که ژولیت نیز نشان می دهد که دلبسته ژروم است. آلیسا این امر را بهانه ای برای فداکاری و ازخودگذشتگی می سازد. اما، حتی چندی بعد هم که ژولیت شفا می یابد و از راه تسلیم و رضا همسر آرام و آسوده باغبانی می شود و مادر خوشبخت خانواده ای است، در برابر عشق خود مقاومت می کند. با آن حال روحی که پیدا کرده است در خود فرو می رود و به قول خودش، در آن حالت روحی، خویشتن را از لحاظ روحانی چندان به محبوبش نزدیک می بیند که می تواند از حضور جسمانی او چشم بپوشد. ژروم از خودگذشتگی وی را حدس زده است و از آن سخت غمگین است. اما او هم با همین اندیشه ها بزرگ شده است و قدرت بیرون آوردن آلیسا را از این راه ندارد. دختر، که از درد درون رو به تحلیل نهاده است، می میرد. نامه هایش که در خلال سرگذشت آورده شده است، و چندصفحه ای از یادداشتهای خصوصی اش که جوان پیدا کرده است، نشان می دهد که گرفتار چه شکنجه درونی ای بوده است. «خدایا! بگذار تا من و ژروم با هم و به وسیله یکدیگر به سوی تو پیش برویم و در سراسر زندگی چون دو زایری راه بپیماییم که گاهی یکی به دیگری می گوید: برادر اگر خسته ای به من تکیه بده و دیگری جواب می دهد تو را در کنار خویش دیدن بس است. اما نه، راهی که تو نشان می دهی، راهی تنگ است، چندان تنگ که دو نفر نمی توانند کنار هم در آن راه بروند. » در این سرگذشت محکومیت افراط غیرانسانی در رعایت اخلاق مبتنی بر قشری مذهبی را به سهولت می توان دید. اما ژید، در اینجا به عنوان نویسنده از تعصب احتراز می کند. در واقع، «این فرار به سوی والایی» را محترم می داند و در عین حال، خشونت و قساوت غیرانسانی آن را خاطرنشان می کند. نباید فراموش کرد که محور این فاجعه، فاجعه تأثربار ژروم است که نه توانایی دارد که در فضیلت دشوار آلیسا با او برابری کند، و نه توانایی دارد که به شیوه روزگار نوجوانی آبل ووتیه، آلیسا را به سوی خود جلب کند؛ یعنی هنگامیکه راه خود را با انتشار کتاب بسیار فضاحت باری با عنوان «گستاخیها» «انتخاب» کرده بود. موضوع این سرگذشت، به آن گونه ای که در خاطرات دیگر ژید ( اگر دانه نمیرد ) دیده می شود، تا اندازه زیادی حسب حال خود نویسنده است. نویسنده همه معلومات این درام خیالی را از محیط نوجوانی خودش گرفته است و این موضوعها را با قلمی به غایت ظریف و یا بی طرفی سخت گیرانه ای شرح می دهد. از هرگونه داوری خودداری می کند و به این اکتفا می کند که ارزش مثالی و جنبه انسانی سرگذشت را روشن کند. سبک ژید در این سرگذشت، بسیار روشن و بی آرایه است؛ بی گمان می توان این اثر را کاملترین و کلاسیک ترین سرگذشت ژید به شمار آورد.
عبدالله توکل. فرهنگ آثار. سروش.
1. Andre Gide 2. Jerome 3. Bucolin 4. Alissa 5. Abel 6. Vautier 7. Juliette