کاخ سلطنت اباد

کاخ سلطنت آباد. این کاخ در سال ۱۲۶۵ هجری شمسی به فرمان ناصرالدین شاه، در جلگه شرقی قریه رستم آباد، ساخته شد. معماری، سبک ساختمان کاخ و تزیینات گچبری آن معرف هنر دوره قاجار است و کوبی زرینی، که نشانه کاخ سلطنتی بود، برفراز بلندترین نقطه شیروانی بام جای داده شده بود. قسمتی از این کاخ در دوران رضاشاه پهلوی تخریب شد و از مجموعه بناهای یاد شده این کاخ تنها عمارت حوضخانه، تالار آینه و برج سلطنت آباد بجا مانده، که اکنون در اختیار ارتش است و کارهای تشریفاتی ارتش در آن مکان انجام می شود. این اثر با نام دو بنای سلطنتی در سلطنت آباد در تاریخ ۱۱ بهمن ۱۳۳۴ با شمارهٔ ثبت ۴۱۸ به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.حوضخانه کاخ سلطنت آباد اثر کمال الملک   نمایی از کاخ سلطنت آباد
سلطنت آباد بزرگترین باغ ییلاقی ناصرالدین شاه در شمیران بود. ساخت این کاخ در سال ۱۲۷۴ قمری آغاز و در سال ۱۳۰۵ قمری پایان پذیرفت. از مزیت های این کاخ این بود که از چهار سو دارای چشم انداز گسترده بود. نخستین راه شوسه که در بیرون از تهران ساخته شد، راه تهران به سلطنت آباد در سال ۱۲۷۹ قمری بود. این راه در شمال خندق تهران در محل «پیچ شمیران» آغاز می شد و به سوی شمال در راستای جاده قدیم شمیران تا سه راه ضرابخانه پیش می رفت و در آنجا دو شاخه می شد، یک شاخه در جهت شمال شرقی به سلطنت آباد و شاخه دیگر در جهت شمال غربی که به تجریش می رسید.
باغ سلطنت آباد استخری پهناور داشت که در آن چند کرجی برای گردش روی آب و تمرین پاروزنی فراهم بود. در این باغ گذشته از عمارت چند طبقه اصلی، حوضخانه، عمارت بیرونی، عمارت های اندرونی، آبدارخانه، برج چند طبقه، و … نیز بر پا شده بود. درون عمارت اصلی، حوضخانه ای زیبا با طاق مقرنس کاری داشت و دیوارهایش با گچ بری های زیبا آذین یافته بود. اتاق های هر سه طبقه با گچ بری، کاشی کاری و آینه کاری از بناهای باشکوه و زیبای روزگار خود به شمار می رفت. هر طبقه از این عمارت دارای اتاق های گوناگونی بود.سلطنت آباد در دوره پهلوی اول تبدیل به کارخانه مهمات سازی ارتش شد و امروزه نیز همچنان همین کاربرد را دارد.
این بنا میزبان شماری از رویدادهای مهم تاریخی همچون تاجگذاری احمد شاه (شعبان ۱۳۳۲ قمری) و محاکمه دکتر محمد مصدق (۱۳۳۲ خورشیدی) بوده و در سال ۱۳۳۴ خورشیدی به شماره ۴۱۸ در فهرست آثار ملی به ثبت رسید.

کاخ سلطنت آباد.
مجموعۀ باغ و بنای ییلاقی دورۀ ناصری در شرق رستم آباد شمیران. ساختمان آن در ۱۲۷۴ق در قریۀ ارمنی و زردشتی نشین حصار رضابیگ با کوچاندن اهالی آن به منطقۀ حصاربوعلی آغاز شد. در ۱۳۰۵ق پایان یافت و کاخ سلطنت آباد نام گرفت. کاخ سلطنت آباد از یک کاخ دو طبقه (بیرونی)، برج چندطبقۀ اندرونی با حیاط مستقل، برج چهارطبقۀ خوابگاه، کلاه فرنگی پنج طبقه، برج ساعت، دیوان خانه، کبوترخانه و یک دریاچۀ مصنوعی تشکیل می شد که در آن قایق سواری می شد. کاخ اصلی تالار بی مانندی بود با دیوارهای سنگ مرمر حجاری شده، و کاشی های هفت رنگ که با تصویرهای گوناگون تزیین شده بود. در وسط تالار یک حوض کوچک از مرمر سفید بود. در حوض خانه، مجموعۀ گرانبهایی از پروانه و پرندگان خشک شده وجود داشت. بر دیوارهای آن نیز تصویر جانوران گوناگون به اندازۀ طبیعی نقاشی شده بود و به آن موزۀ تاریخ طبیعی می گفتند. برج چندطبقۀ ساعت، پلکانی پیچاپیچ داشت که به یک مهتابی وسیع ختم می شد. کلاه فرنگی کاخ، در حکم ورودی کاخ بود و در آن جا از نمایندگان کشورهای خارجی در بدو ورود پذیرایی می شد. میناکاری ها و شیشه های رنگین بناهای کاخ سلطنت آباد بی مانند بود. در نزدیکی سلطنت آباد، عمارت صدراعظم قرار داشت و در فاصلۀ آن ها، آبدارخانه و تفنگ خانه و مانند آن ساخته شده بود. برای رفت وآمد به تهران، راه شوسۀ بلندی احداث شده بود که بعدها جادۀ قدیم شمیران نام گرفت. کاخ سلطنت آباد یک تلگراف خانه نیز از آن خود داشت. احمدشاه در سال ۱۳۳۲ق در کاخ سلطنت آباد تاج گذاری کرد. کاخ سلطنت آباد در ۱۳۰۴ش با تصویب مجلس به مالکیت محمدحسن میرزا ولیعهد درآمد. واقعۀ مهم کاخ سلطنت آباد، زندانی شدن دکتر محمد مصدق و شماری از همکاران او، پس از کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ در آن جا بود. دکتر مصدق در عمارت خوابگاه درحبس بود و محاکمۀ او در تالار آینۀ کاخ سلطنت آباد انجام شد. در دورۀ رضاشاه و محمدرضاشاه چند ساختمان در کاخ به ارتش واگذار شد و با ایجاد کارخانه های مهمات سازی تغییر شکل یافت. با تأسیس پادگان و کارخانۀ مهمات سازی در خیابانی که سلطنت آباد (پاسداران کنونی) خوانده می شد و راه کاخ به تهران بود، منطقه ای نظامی تشکیل یافت. در دورۀ پهلوی مجسمۀ شاه در سلطنت آباد نصب بود. کلاه فرنگی و برج خوابگاه کاخ سلطنت آباد در فهرست بناهای تاریخی ایران ثبت شده اند.