کودتای 28 مرداد

مختصات: ۳۲°۲۵′۴۰″شمالی ۵۳°۴۱′۱۷″شرقی / ۳۲٫۴۲۷۹۰۸°شمالی ۵۳٫۶۸۸۰۴۶°شرقی / 32.427908; 53.688046
آژانس اطلاعات مرکزی آمریکا (سیا)
کودتای ۲۸ مرداد، کودتایی است که با طرح و حمایت مالی و اجرایی سازمان اطلاعات مخفی بریتانیا (اس آی اس) و آژانس اطلاعات مرکزی آمریکا (سیا) و با همراهی ارتش شاهنشاهی ایران و کمک طرفداران محمدرضا پهلوی و پشتیبانی مخالفان محمد مصدق مانند سید ابوالقاسم کاشانی با هدف سرنگونی دولت قانونی محمد مصدق در ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ رخ داد. در آمریکا از آن به نام عملیات آژاکس (به انگلیسی: Operation Ajax) نیز یاد می شود.
محمدرضا پهلوی پشتیبانان: ایالات متحده آمریکا
بریتانیا

کودتای ۲۸ مرداد همچنین شناخته شده به کودتای ۱۹۵۳ ایران به سرنگونی نخست وزیر منتخب ایران محمد مصدق در ۱۹ اوت سال ۱۹۵۳ ختم شد که با بریتانیا با عنوان «عملیات بوت» و با ایالات متحده آمریکا با عنوان «پروژه TPAJAX» هماهنگ شده بود.
• «ظرف ۳۶ سال گذشته... فقط یک نکته برای مان اهمیت داشته است؛ اینکه به کمک کودتای ۲۸ مرداد، زورگویی آمریکایی ها را نشان دهیم. برای ما نه خیلی مهم بوده است که چرا و چگونه کودتا می تواند با موفقیت اتفاق بیفتد (به قول آمریکایی ها ارزان ترین کودتای تاریخ) و نه به بسیاری از نکات تاریخی، سیاسی و جامعه شناختی این تراژدی ملی تاریخ معاصر ما اهمیت داده ایم. تنها نکته بااهمیت آن بوده است که از کودتا برای مقاصد سیاسی بتوانیم بهره برداری کنیم و این مشکل ما با بسیاری از پدیده های تاریخ معاصر است که صرفاً، تکرار قرائت رسمی در آن و نه واکاوی همه زوایای آن، دنبال می شود.» -> صادق زیباکلام
• «۲۸ مرداد سالروز یک روز غم انگیز در تاریخ ماست، ما فاقد شخصیت ملی و مستقل در جهان بودیم، ما زمانی مچاله، تحقیر و وابسته شدیم و شکست خوردیم اما امروز در حال شکست دادن سیاست های آمریکا و تمام متحدانش هستیم.» -> حسین سلامی

[ویکی فقه] «کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲»، یکی از مهمترین و سرنوشت ساز ترین حوادث سیاسی تاریخ معاصر کشورمان، سرمنشاء بسیاری از حوادث تلخ تاریخی این سرزمین به شمار می آید. چرخش و انتقال قدرت صورت گرفته در کودتا، نمونه ای دیگر از تلاش استعمار خارجی به مدد استبداد داخلی برای محروم ساختن ملت و کشور ایران از سه مولفه الهام گرفته از آموزه های دینی یعنی، استقلال، آزادی و کرامت انسانی است.این کودتا یکی از نقاط چرخش و انتقال قدرت، از یک دولت ملی به یک دولت دست نشانده خارجی است. به وضوح می توان دخالت آمریکا و دست داشتن این کشور را در این کودتا مشاهده کرد. این کودتا، حکومت دکتر مصدق را برانداخت و رژیم دیکتاتوری جایگزین آن، همه فعالیت های سیاسی جامعه را سرکوب کرد.
آمریکا تا اواخر دهه ۱۳۲۰ سابقه استعماری در ایران نداشت و ورود استعماری خود را با انجام این کودتا تحت عنوان عملیات آژاکس (TPAJAX) آغاز کرد که سبب به وجود آمدن خسارات جبران ناپذیری در ایران گردید.حال به فراخور این نقطه عطف تاریخی، و با توجه به اعتراف صریح مسئولان آمریکایی مبنی بر طراحی و اجرای کودتا، برآنیم تا ضمن پرداختن به اهداف استعمارگران در کودتا به نقش گروه ها و عوامل مختلف اجتماعی در فرایند انجام کودتا بپردازیم.
اهداف کودتای ۲۸ مرداد
دولت انگلیس پس از ملی شدن صنعت نفت، به جهت از دست دادن یکی از منابع عمده ارزی خود لحظه ای از توطئه علیه دولت مصدق دست بر نداشت. ملی کردن صنعت نفت، مصدق و جبهه ملی را رویاروی دولت انگلیس قرار داد و در نهایت انگلیس را به این نتیجه رساند که تنها راه حل مسئله نفت سرنگونی دولت مصدق می باشد. اما به جهت موقعیت بین المللی و قرار داشتن در جایگاه درجه دوم از قدرت (great power) در فرایند امر مذکور ناگزیر از جلب موافقت و همراهی یک قدرت درجه یک (super power) بود. به همین منظور با عنوان کردن خطر کمونیزم سعی در متقاعد کردن آمریکا نمود، که در این رابطه ریچارد کاتم می گوید: «احساس من در آن موقع این بود و هنوز هم هست که انگلیس از میزان ترس بیمار گونه آمریکاییان از کمونیسم آگاه بود.... انگلیسی ها زیرکانه از این ترس برای ترغیب ما به درگیر کردن خودمان در کودتا سوء استفاده کردند.» مذاکرات انگلیس و آمریکا تا زمان ترومن نتیجه بخش نبود، چرا که ترومن و همفکرانش راه حل کمک به مصدق را به منظور جلوگیری از کودتای کمونیستی در ایران، در قالب دکترین «سد نفوذ» پیشنهاد می کردند در حالی که در پی تحویل مقام ریاست جمهوری آمریکا از ترومن به آیزنهاور، این استراتژی جای خود را به یک راهبرد امنیتی خصمانه و تهاجمی جدید به نام «انتقام گسترده» داد. چرخش مذکور در سیاست خارجی آمریکا با به قدرت رسیدن آیزنهاور، به اتخاذ سیاست نفتی و مقابله با حکومت ملی مصدق در ایران کمک کرد. بدین ترتیب می توان نتیجه گرفت؛ در حالی که هدف انگلیس از راه اندازی کودتا و حرکت ضد ملی، دستیابی دوباره به منافع نفتی است، تغییر سیاست آمریکا در قبال ایران، متاثر از دو دلیل عمده یعنی نگرانی از خطر کمونیست و نگرانی از خارج شدن ذخایر نفتی ایران از دست جهان غرب می باشد. هدف های کوتاه مدت و دراز مدت مورد نظر طراحان و مجریان کودتای ۲۸ مرداد دو دسته بوده است:
← اهداف کوتاه مدت
با پیروزی کودتای ۲۸ مرداد، ایالات متحده و انگلیس به اهداف کوتاه مدت خود رسیدند و با براندازی حکومت دکتر مصدق و بازگردانیدن محمدرضا شاه سلطه خود را در ایران تحکیم کردند؛ اما به هدف دراز مدت خود هرگز نرسیدند. کودتای ۲۸ مرداد نتوانست دستاورد جنبش ملی را از ملت ایران باز پس گیرد، بر عکس سبب توسعه و تکامل مبارزه ضد استعماری به «ضد استبدادی» بود. کودتای ۲۸ مرداد سبب شد که یک تحول کیفی در فرآیند رو به رشد حرکت ملی در ایران به وجود آید و این بار مبارزه علیه استبداد داخلی محور اصلی گردید، در نهایت وقتی استبداد داخلی از بین رفت، استیلای خارجی خود به خود شکسته شد و این را می توان از پیامد های این کودتا محسوب نمود.
علل وقوع کودتای ۲۸ مرداد
...

[ویکی فقه] «کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲»، یکی از مهمترین و سرنوشت ساز ترین حوادث سیاسی تاریخ معاصر کشورمان، سرمنشاء بسیاری از حوادث تلخ تاریخی این سرزمین به شمار می آید. چرخش و انتقال قدرت صورت گرفته در کودتا، نمونه ای دیگر از تلاش استعمار خارجی به مدد استبداد داخلی برای محروم ساختن ملت و کشور ایران از سه مولفه الهام گرفته از آموزه های دینی یعنی، استقلال، آزادی و کرامت انسانی است.این کودتا یکی از نقاط چرخش و انتقال قدرت، از یک دولت ملی به یک دولت دست نشانده خارجی است. به وضوح می توان دخالت آمریکا و دست داشتن این کشور را در این کودتا مشاهده کرد. این کودتا، حکومت دکتر مصدق را برانداخت و رژیم دیکتاتوری جایگزین آن، همه فعالیت های سیاسی جامعه را سرکوب کرد.
آمریکا تا اواخر دهه ۱۳۲۰ سابقه استعماری در ایران نداشت و ورود استعماری خود را با انجام این کودتا تحت عنوان عملیات آژاکس (TPAJAX) آغاز کرد که سبب به وجود آمدن خسارات جبران ناپذیری در ایران گردید.حال به فراخور این نقطه عطف تاریخی، و با توجه به اعتراف صریح مسئولان آمریکایی مبنی بر طراحی و اجرای کودتا، برآنیم تا ضمن پرداختن به اهداف استعمارگران در کودتا به نقش گروه ها و عوامل مختلف اجتماعی در فرایند انجام کودتا بپردازیم.
اهداف کودتای ۲۸ مرداد
دولت انگلیس پس از ملی شدن صنعت نفت، به جهت از دست دادن یکی از منابع عمده ارزی خود
گازیورسکی، مارک ج، سیاست خارجی آمریکا و شاه، ترجمه جمشید زنگنه، تهران، موسسه خدماتی رسا، چ ۲، ۱۳۷۲، ص۱۵۶_ ۱۵۵.
با پیروزی کودتای ۲۸ مرداد، ایالات متحده و انگلیس به اهداف کوتاه مدت خود رسیدند و با براندازی حکومت دکتر مصدق و بازگردانیدن محمدرضا شاه سلطه خود را در ایران تحکیم کردند؛ اما به هدف دراز مدت خود هرگز نرسیدند.
گاز یوروسکی، مارک، کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲، ترجمه سرهنگ غلامرضا نجاتی، تهران، شرکت سهامی انتشار، ۱۳۶۷، چاپ اول، ص۱۰.
...