راحه الصدور و ایه السرور در تاریخ ال سلجوق

wikinoor: زمان ، در آن وجود دارد که از روند نقل اتفاقات تا ۵۹۵ (۱۱۹۹) گزارش می دهد. نویسنده در پایان هر بخش از کتاب، به مدح و ثنای غیاث الدین می پردازد و قصیده ای نیز به نامش انشا می کند. ارزش تاریخی این کتاب، به روایاتی وابسته است که از سال های ۵۵۵- ۵۹۵ (۱۱۹۰- ۱۱۹۹)؛ یعنی دو دوره آخر سلسله سلجوقی (پادشاهی ارسلان و طغرل) خبر می دهند. اطلاعات این دو دوره، دست اول و دراز دامنند، اما گزارش های کتاب در باره اوایل دوره سلجوقی، به دشواری آموزنده و سودمند است و دوره های سلطنت دوازده پادشاه نخست این سلسله، بسیار چکیده و به شیوه ای ناخوش آیند گزارش شده اند. تنها منبع اطلاعات تاریخی مؤلف این کتاب در بخش های آغازین، سلجوق نامه ظهیر الدین نیشابوری است که معلم سلطان ارسلان و خویشاوند راوندی بود. درون مایه دو پاره از بخش های گوناگون پایان کتاب، در باره تیراندازی با تیر و کمان و مسابقه اسب سواری است و تنها بحث شرعیات در این بخش ها مطرح است یا این تمرین ها در اوضاع گوناگون از دیدگاهی مذهبی بررسی می شوند. بخشی مستقل نیز در باره مشروعیت شراب وجود دارد که در آن، ویژگی های دارویی شراب های گوناگون لفظ به لفظ و بدون ذکر منبع از کتاب بزرگ ذخیره خوارزمشاهی، نوشته اسماعیل جرجانی (۵۳۱ ق) نقل شده است. بخشی که به بحث شطرنج می پردازد، درون مایه ای درخور و آموزنده در بر ندارد و کمابیش تکرار سخنان نویسندگان قدیم و جدید به عربی و فارسی در این باره است. مانند اینکه بازی شطرنج در هندوستان اختراع شد و در دوره انوشیروان عادل به ایران آمد و اینکه وزیر او بزرگمهر تغییراتی در آن پدید آورد و پس از آن به رومیان رسید و آنان نیز تغییرهای بیشتری در آن پدید آوردند.
← بحث خطاطی
شیوه نگارش کتاب را روشن و ساده و همان سبک فارسی پیش از مغول (انشای سلیس) می توان برشمرد که به دلیل بودن مطالب نامربوط مانند گریزهای طولانی، ذکر مکرر و کمابیش نامناسب ضرب المثل های مبتذل و کم ارزش عربی همراه با ترجمه فارسی آنها و شعرهای فراوان، آسیب فراوانی به زیبایی آن رسیده است. به گمان ما، با حذف این مطالب از کتاب، حجم آن را به یک چهارم می توان کاست. نویسنده ۲۶۴ ضرب المثل عربی در این اثر آورده است که همه آنها بدون اشاره به نام منبع و و نویسنده اش، از الفرائد و القلائد ثعالبی گرفته شده اند و شمار شعرهای آن به ۲۷۹۹ می رسد که ۵۱۱ بیت از آنها، از آن خود نویسنده در مدح پشتیبانش ( کیخسرو )، ۱۴۴ بیت از انوری، ۱۹۶ بیت از سید اشرف ( حسن قزوینی )، ۷۷ بیت از اثیر اخسیتکی ، ۳۴۸ بیت از مجیر بیلقانی ، ۸۱ بیت از جمال الدین اصفهانی ، ۷۱ بیت از عمادی ، ۲۴۹ بیت از نظامی بیشتر از مثنوی خسرو و شیرین)، ۱۲۲ بیت از شاعران عرب (بیشتر طغرایی و متنبی)، شش بیت فهلویات یا شعرهای محلی، ۶۷۶ بیت از شاه نامه و کمابیش ۳۲۳ بیت از دیگر شاعران فارسی زبان است. هم چنین ابیاتی از نظامی و شاه نامه بدون ذکر منبع در این اثر دیده می شود. بیت های شاه نامه از متن کامل آن گرفته نشده اند و گویی نویسنده مجموعه ای از ابیات اخلاقی و پند آموز شاه نامه را نزد خود داشته و بدون رعایت ترتیب، آنها را نقل کرده است. این دست نوشته نیز مانند دیگر دست نوشته های قرن هفتم و پیش از آن، در املای کلمات، ویژگی های زیرا را داراست: «ا» همیشه دارای مد (آ) نیست، «بیرون است» و «نزدیک است» و... ، به صورت «بیرونست» و «نزدیکست» و... نوشته می شوند. آیات و روایت ، اشعار و کلمات و امثال و حکم عربی و فارسی در سراسر کتاب به اندازه ای است که می توان گفت هیچ صفحه ای، از این نکات و لطایف و دقایق خالی نیست. این امثال و حکم، گاهی با ترجمه ای منثور همراه می شود و گاهی به ترجمه گونه ای منظوم آراسته است که احتمالا، از خود نویسنده یا دیگر شاعران است. مثل ها و حکمت های موجود در این کتاب اغلب برگرفته از سخنان حکمت آموز امام علی علیه السّلام است.
وضعیت کتاب
...