[ویکی فقه] «ذکر»، یعنی یاد کردن، خواه با زبان باشد، یا با قلب یا با هر دو، بعد از نسیان باشد، یا بعد از ادامه ذکر. . و ذکر قلبی همان توجه قلبی به خدای سبحان است که که دل را صفا و صیقل می دهد.
ذکر قلبی همان توجه قلبی به خدای سبحان است که دل را صفا و صیقل داده، جلوه گاه محبوب می کند و روح را تصفیه کرده، انسان را از قید اسارت نفس می رهاند. اگر قلب به تذکّر محبوب و یاد حق تبارک وتعالی عادت کرد و با آن عجین شد، انسان را دگرگون می کند، به طوری که حرکات و سکنات چشم، زبان، دست، پا و سایر اعضا، با ذکر حق انجام می گیرد و برخلاف وظایف، امری انجام نمی دهند. کامل ترین و بهترین مراتب ذکر نیز همین است که در همه مراتب انسانی، جاری شده و حکمش ظاهر و باطن و نهان و آشکار را در برگیرد و اگر ذکر زبانی نیز از نظر مکتب اسلام مطلوب است و به آن سفارش شده، سرّش در آن است که زبان قلب گشوده شود و بحدی برسد که زبان، چشم، گوش و سایر اعضای بدن از قلب پیروی کنند تا بدین وسیله دل برای ورود صاحب منزل، پاک و پاکیزه گردد.علی (علیه السّلام) فرمود: «اِنَّ اللهَ سُبْحانَهُ جَعَلَ الذِّکْرَ جَلاءً لِلْقُلُوبِ...؛ همانا خداوند سبحان، ذکر را جلا و صفای دل ها قرار داده است....»
ذکر قلبی از منظر امام خمینی
امام خمینی (قدس سرّه) می نویسد: «پس ای عزیز! در راه ذکر و یاد محبوب، تحمّل مشاقّ هرچه بکنی، کم کرده ای. دل را عادت بده به یاد محبوب، بلکه به خواست خدا، صورت قلب، صورت ذکر حقّ شود و کلمه طیّبه لااله الاالله صورت اخیره و کمال اقصای نفس گردد که از این زادی بهتر برای سلوک الی الله و مُصلحی نیکوتر برای معایب نفس و راهبری خوب تر در معارف الهیه یافت نشود.پس اگر طالب کمالات... و مهاجر الی الله هستی، قلب را عادت بده به تذکّر محبوب...»
ذکر قلبی همان توجه قلبی به خدای سبحان است که دل را صفا و صیقل داده، جلوه گاه محبوب می کند و روح را تصفیه کرده، انسان را از قید اسارت نفس می رهاند. اگر قلب به تذکّر محبوب و یاد حق تبارک وتعالی عادت کرد و با آن عجین شد، انسان را دگرگون می کند، به طوری که حرکات و سکنات چشم، زبان، دست، پا و سایر اعضا، با ذکر حق انجام می گیرد و برخلاف وظایف، امری انجام نمی دهند. کامل ترین و بهترین مراتب ذکر نیز همین است که در همه مراتب انسانی، جاری شده و حکمش ظاهر و باطن و نهان و آشکار را در برگیرد و اگر ذکر زبانی نیز از نظر مکتب اسلام مطلوب است و به آن سفارش شده، سرّش در آن است که زبان قلب گشوده شود و بحدی برسد که زبان، چشم، گوش و سایر اعضای بدن از قلب پیروی کنند تا بدین وسیله دل برای ورود صاحب منزل، پاک و پاکیزه گردد.علی (علیه السّلام) فرمود: «اِنَّ اللهَ سُبْحانَهُ جَعَلَ الذِّکْرَ جَلاءً لِلْقُلُوبِ...؛ همانا خداوند سبحان، ذکر را جلا و صفای دل ها قرار داده است....»
ذکر قلبی از منظر امام خمینی
امام خمینی (قدس سرّه) می نویسد: «پس ای عزیز! در راه ذکر و یاد محبوب، تحمّل مشاقّ هرچه بکنی، کم کرده ای. دل را عادت بده به یاد محبوب، بلکه به خواست خدا، صورت قلب، صورت ذکر حقّ شود و کلمه طیّبه لااله الاالله صورت اخیره و کمال اقصای نفس گردد که از این زادی بهتر برای سلوک الی الله و مُصلحی نیکوتر برای معایب نفس و راهبری خوب تر در معارف الهیه یافت نشود.پس اگر طالب کمالات... و مهاجر الی الله هستی، قلب را عادت بده به تذکّر محبوب...»
wikifeqh: خدا با قلب و او را در نهان و آشکار حاضر دانستن اشاره دارد. ذکر قلبی مانند ذکر لفظی ریشه قرآنی و حدیثی دارد و زمانی در وجود انسان ریشه می دواند که انسان به حالاتی از جمله عدم استکبار و تقدیس خداوند متصف شود.
تهذیب نفس، پرورش فضائل اخلاق، ایجاد روحیه اخلاص، همسویی زبان و دل و جلوگیری از ارتکاب محرمات از جمله آثاری است که برای ذکر قلبی ذکر شده است. غفلت، آرزوهای محال و تکاثر را از موانع ذکر قلبی دانسته اند.
مراد از ذکر قلبی یا ذکر خفی این است که ذاکر ذکر را بر زبان نیاورده و فقط با قلب خود به یاد خدا باشد و او را در نهان و آشکار، حاضر و ناظر بداند و از انجام اعمالی که مورد رضایت خدا نیست، پرهیز نماید. ذکر قلبی را بالاترین مرتبه ذکر دانسته اند که توجه به خدا ابتدا از آن می جوشد و بعد بر زبان جاری می شود؛ مثلا هنگام مطالعه و دقت در جهان آفرینش و مشاهده نظم کائنات به یاد عظمت خداوند بیفتد. ذکر قلبی همانند ذکر لفظی ریشه قرآنی و حدیثی دارد. آیاتی از قرآن از جمله آیه ۲۰۵ سوره اعراف «وَ اذْکُر رَّبَّکَ فىِ نَفْسِکَ تَضَرُّعًا وَ خِیفَةً وَ دُونَ الْجَهْرِ مِنَ الْقَوْلِ »، آیه ۵۵ سوره اعراف «ادْعُوا رَبَّکُمْ تَضَرُّعاً وَ خُفْیَة» و آیه ۶۳ سوره انعام «قُلْ مَنْ یُنَجِّیکُمْ مِنْ ظُلُماتِ الْبَرِّ وَ الْبَحْرِ تَدْعُونَهُ تَضَرُّعاً وَ خُفْیَة» را ناظر بر تقسیم ذکر به ذکر قلبی و ذکر زبانی گرفته اند. در روایتی از پیامبر اسلام(ص) خطاب به اباذر آمده است که خدا را با ذکر خامل یاد کن و زمانی که از چیستی ذکر خامل سؤال شد فرمودند: همان ذکر خفی است. ذکر قلبی با اتصاف انسان به حالاتی از جمله عدم استکبار، تقدیس خداوند، سجده و کمال خشوع در انسان ایجاد می شود. ذکر قلبی در میان صوفیه به ذکر خفی معروف شده است و بر خلاف ذکر جلی که در میان جمع و در درون حلقه های ذکر صورت می گیرد، این نوع ذکر به تنهایی و در خلوت انجام می شود.
تاثیر فوق العاده بر تهذیب نفس، پرورش فضائل اخلاقی و تقرب به خداوند را از مهم ترین آثار ذکر قلبی در وجود انسان ها دانسته اند. همسویی زبان و قلب، جاری شدن ذکر خدا بر زبان، ایجاد روحیه اخلاص و تضرع و دوری از ریا، تاثیر ذکر قلبی بر بدن به دلیل ارتباط میان روح و جسم، جلوگیری از ارتکاب محرمات الهی توسط انسان و ایجاد آمادگی در وجود انسان برای سیر و سلوک از دیگر آثاری است که برای ذکر قلبی بیان شده است.
مراد از ذکر قلبی یا ذکر خفی این است که ذاکر ذکر را بر زبان نیاورده و فقط با قلب خود به یاد خدا باشد و او را در نهان و آشکار، حاضر و ناظر بداند و از انجام اعمالی که مورد رضایت خدا نیست، پرهیز نماید. ذکر قلبی را بالاترین مرتبه ذکر دانسته اند که توجه به خدا ابتدا از آن می جوشد و بعد بر زبان جاری می شود؛ مثلا هنگام مطالعه و دقت در جهان آفرینش و مشاهده نظم کائنات به یاد عظمت خداوند بیفتد. ذکر قلبی همانند ذکر لفظی ریشه قرآنی و حدیثی دارد. آیاتی از قرآن از جمله آیه ۲۰۵ سوره اعراف «وَ اذْکُر رَّبَّکَ فىِ نَفْسِکَ تَضَرُّعًا وَ خِیفَةً وَ دُونَ الْجَهْرِ مِنَ الْقَوْلِ »، آیه ۵۵ سوره اعراف «ادْعُوا رَبَّکُمْ تَضَرُّعاً وَ خُفْیَة» و آیه ۶۳ سوره انعام «قُلْ مَنْ یُنَجِّیکُمْ مِنْ ظُلُماتِ الْبَرِّ وَ الْبَحْرِ تَدْعُونَهُ تَضَرُّعاً وَ خُفْیَة» را ناظر بر تقسیم ذکر به ذکر قلبی و ذکر زبانی گرفته اند. در روایتی از پیامبر اسلام(ص) خطاب به اباذر آمده است که خدا را با ذکر خامل یاد کن و زمانی که از چیستی ذکر خامل سؤال شد فرمودند: همان ذکر خفی است. ذکر قلبی با اتصاف انسان به حالاتی از جمله عدم استکبار، تقدیس خداوند، سجده و کمال خشوع در انسان ایجاد می شود. ذکر قلبی در میان صوفیه به ذکر خفی معروف شده است و بر خلاف ذکر جلی که در میان جمع و در درون حلقه های ذکر صورت می گیرد، این نوع ذکر به تنهایی و در خلوت انجام می شود.
تاثیر فوق العاده بر تهذیب نفس، پرورش فضائل اخلاقی و تقرب به خداوند را از مهم ترین آثار ذکر قلبی در وجود انسان ها دانسته اند. همسویی زبان و قلب، جاری شدن ذکر خدا بر زبان، ایجاد روحیه اخلاص و تضرع و دوری از ریا، تاثیر ذکر قلبی بر بدن به دلیل ارتباط میان روح و جسم، جلوگیری از ارتکاب محرمات الهی توسط انسان و ایجاد آمادگی در وجود انسان برای سیر و سلوک از دیگر آثاری است که برای ذکر قلبی بیان شده است.
wikishia: ذکر_قلبی