خانه اقازاده

wiki: اردبیل (میدان عالی قاپو) از جمله نمادهای معماری این شهر می باشد. این خانه قاجاری در عصر ناصری در زمینی مستطیل شکل به مساحت تقریباً هزار و چهارصد مترمربع در دو طبقه و بخشی از آن در سه طبقه (دو بام) بنا شده است. این خانه تنها عمارت از هفت عمارت حاج اسماعیل آقااُف تاجر سرشناس دوره قاجار می باشد که از آسیب حوادث و گذر زمان جان سالم بدر برده، آقااُف با مناطق آسیای میانه و قفقاز دادوستد می کرده که در یکی از سفرهای تجاری اش به کشور روسیه، نقشهٔ این عمارت را تهیه کرده و به ایرن آورده است.
آثار ملی ایران
سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری
این خانه قاجاری نیز مانند بیشتر عمارت های هم عصر خود به صورت متقارن ساخته شده که شامل بخش های مختلفی مانند دهلیز، تنبی(تالار اصلی)، مخارجه، صندوقخانه، نشیمن، قول (قولچا)، دوبام، مطبخ، حمام یری (محل حمام) و … می باشد. عرصه یِ این عمارت شامل دو حیاط بزرگ و کوچک بوده و اعیانیِ آن شامل اندرونی و بیرونی می باشد. حیاط این عمارت در میان دو بنا قرار گرفته است که بنای شرقی شامل سردر با سکوهای سنگی، هشتی (دالان) و در طرفین آن اسطبل اسب ها، انبار علوفه و اقامتگاه خدمه بوده است، که در سال ۱۳۴۲ خورشیدی طی عملیات تعریض خیابان، این بخش از عمارت از بین رفته است، اما بنای اصلی عمارت که در قسمت غربی ملک قرار دارد از این اتفاق آسیبی ندیده است.در وسطِ حیاطِ آجرفرش شده، حوض سنگیِ مستطیل شکلی، با سنگ های تراشیده و فواره قرار دارد، همچنین با اندکی فاصله در طرفینِ این حوضِ سنگی، باغچه های بزرگی با حاشیه های سنگ چینی به چشم می خورد.در قسمت بیرونی یک تالار بزرگ (شاه نشین) با اتاق های دو در وجود دارد، این اتاق که نسبت به سایر بخش های عمارت ارتفاع بیشتری دارد در وسط دو دهلیز و رو به حیاط قرار گرفته است. اُرسی و درب های چوبی این تالار را می توان برجسته ترین شاهکار هنری بنا دانست که بدست گروهی ۱۵ نفره از هنرمندان روسی ساخته شده است. این گروه از صنعت گران و هنرمندان که به مدت ۳ سال در آن عمارت مشغول به کار بوده اند را آقااُف برای اجرای تزئینات این بنا به ایران آورده بوده است. پنجره هایِ دو لایه یِ اُرسی در هفت دهنه (اُرسی هفت دری) با ترکیب هنرمندانه ای از چوب و شیشه های الوان، زیبایی خاصی به این بنا بخشیده است، در قسمت فوقانی اُرسی و سردرها، اسماء متبرکه و آیات قرآنی (از جمله آیت الکرسی) بر روی بته جقه ها به صورت نقاشی پشت شیشه به خط ثلث بالای دیگر نقوش به چشم می خورد که آن را می توان تلفیق بی نظیری از هنر ایرانی و فرهنگ اسلامی دانست. علاوه بر اُرسیِ تالار اصلی، اُرسی های دیگری نیز به عنوان حائل میان بخش های داخلی ساختمان تعبیه شده است.نمای داخلی سقفِ این عمارت را تیرهای چوبیِ تراش خورده با رنگ آمیزی زیبا تشکیل می دهد، از دیگر تزئینات داخلی این عمارت می توان به گچ بری های اطراف طاقچه ها و پنجره ها، و نقاشی دیواریِ تالار اصلی اشاره کرد که این عمارت را از سایر بناهای هم عصر خود متمایز می کند. سنگ های اِزاره، ستون ها و تزیینات چوبیِ ایوان و رواق، و هِره، گره چینیِ و تاج آجری، در کنار یکدیگر زیبایی منحصر بفردی به نمای بیرونی بنا بخشیده است.
پس از حاج اسماعیل، مالکیت عمارت به فرزندش محمدهاشم آقازاده اردبیلی رسید که کاربری مسکونی آن تا اوایل دههٔ هشتاد خورشیدی توسط نوادگان آقازاده حفظ شده بود، سپس این میراث با ارزش جهت نگهداریِ اصولی و مرمت واگذار گردید و با شماره ثبت ۱۹۵۲۹ به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسید.
اندکی پس از مرمت اضطراریِ عمارت، در پی حفاری های افراد سودجو، بخشی از بنا تخریب و غارت شد و علاوه بر اشیاء و اموال کشف شده، درب ها، اُرسی ها و حتی سنگ های عمارت نیز به مکان نامعلومی انتقال یافتند که این اتفاق موجب ناراحتی دوستداران میراث فرهنگی و اعتراض مسئولین گشت. همچنین متأسفانه بخش هایی از این ملک به علت دارا بودن موقعیت مرغوب، تفکیک و واگذار گردید.این عمارت که در اردبیل، میدان عالی قاپو، خیابان منصوریه، نیش کوچه اعتماد واقع می باشد، پس از بازسازی و مرمتِ مجدد (تقریباً به سبک و سیاق بنای اصلی) در تاریخ ۲۴ دی ماه ۱۳۹۱ با عنوان رستوران سنتی تاج شهر در اختیار عموم قرار گرفت.