ابوالفتح گیلانی، حکیم و دانشمند ایرانی متولد ۹۵۴ ه ق در لاهیجان بود که پس از از ترس جان خویش از گیلان به هند گریخت و صدراعظم اکبرشاه شد. از وی به عنوان ابداع کننده قلیان یاد می شود.
اکبرشاه
قلیان
ابوالفتح گیلانی، در ۹۵۴ ه ق در لاهیجان متولد شد. وی فرزند مولانا عبدالرزاق گیلانی،از دانشمندان بنام گیلان بود و مدت ها صدارت خان احمد کارکیا، حاکم بخش بزرگی از گیلان (بیه پیش) را بر عهده داشت، اما پس از فتح گیلان به دست شاه طهماسب صفوی، دستگیر و به بند کشیده شد و پس ازچندی در زندان درگذشت.او به همراه دو برادر کوچکتر خود، حکیم نجیب الدین همام و نورالدین محمد قراری، پس از فتح گیلان و ترس از جانشان از گیلان به اردبیل گریختند و در مدرسه ای علوم دینی را آموختند، پس از مدتی به همراه بازرگانان، درحالی که بر جان خود بیم داشتند، روانه هندوستان شدند.
۳ برادر در ۹۸۳ق (۱۵۷۵م) به خدمت اکبرشاه رسیدند و به دربار وی راه یافتند.اکبرشاه به گرمی از آنان استقبال کرد. در این میان ابوالفتح، که برادر بزرگتر بود به سبب شایستگی علمی و آشنایی بیشتر با آداب دربار، نسبت به دیگر برادران منزلت بیشتری یافت. وی چند سال بعد به دستور اکبرشاه به صدارت رسید و در جنگ های بسیاری حضور داشت. ابوالفتح در ۹۹۷ هجری قمری در رکاب اکبر به جنگ با افغانان رفت. وی در این سفر به همراه دو تن دیگر مسئول انتظام اردو بود،اما چندی بعد در پی یک بیماری درگذشت و به دستور اکبر، جسد ابوالفتح به حسن ابدال در ۳۵ کیلومتری راولپندی انتقال یافت و در مقبره ای که خواجه شمس الدین خوافی برای خود ساخته بود، به خاک سپرده شد.
وی در دربار اکبرشاه، مناصبی همچون صدارت، مشاغل دیوانی (مانند نوشتن و ثبت فرمان ها، محاسبات دیوانی وامینی دیوان) را نیز برعهده داشت. اگرچه ابوالفتح خود سخنور چیره دستی بود و شعر می سرود اما بیشتر به جهت حمایت بی دریغ از شعرا، ادبا و دانشمندان زمان خود شهرت یافته است. یکی از مهم ترین انگیزه های مهاجرت شعرای ایرانی به هند، حمایت ابوالفتح از آنان بوده است. سخنوران بنامی مانند عرفی شیرازی، خواجه حسین ثنائی(که در مشهد از ابوالفتح حمایت کرده بود)، حیاتی گیلانی، قاضی نورالله شوشتری و بسیاری دیگر از بزرگان و دانشمندان آن دوره، پس از رسیدن به هند، به کمک ابوالفتح به خدمت اکبرشاه درآمدند، یا به مناصب دولتی دست یافتند.
اکبرشاه
قلیان
ابوالفتح گیلانی، در ۹۵۴ ه ق در لاهیجان متولد شد. وی فرزند مولانا عبدالرزاق گیلانی،از دانشمندان بنام گیلان بود و مدت ها صدارت خان احمد کارکیا، حاکم بخش بزرگی از گیلان (بیه پیش) را بر عهده داشت، اما پس از فتح گیلان به دست شاه طهماسب صفوی، دستگیر و به بند کشیده شد و پس ازچندی در زندان درگذشت.او به همراه دو برادر کوچکتر خود، حکیم نجیب الدین همام و نورالدین محمد قراری، پس از فتح گیلان و ترس از جانشان از گیلان به اردبیل گریختند و در مدرسه ای علوم دینی را آموختند، پس از مدتی به همراه بازرگانان، درحالی که بر جان خود بیم داشتند، روانه هندوستان شدند.
۳ برادر در ۹۸۳ق (۱۵۷۵م) به خدمت اکبرشاه رسیدند و به دربار وی راه یافتند.اکبرشاه به گرمی از آنان استقبال کرد. در این میان ابوالفتح، که برادر بزرگتر بود به سبب شایستگی علمی و آشنایی بیشتر با آداب دربار، نسبت به دیگر برادران منزلت بیشتری یافت. وی چند سال بعد به دستور اکبرشاه به صدارت رسید و در جنگ های بسیاری حضور داشت. ابوالفتح در ۹۹۷ هجری قمری در رکاب اکبر به جنگ با افغانان رفت. وی در این سفر به همراه دو تن دیگر مسئول انتظام اردو بود،اما چندی بعد در پی یک بیماری درگذشت و به دستور اکبر، جسد ابوالفتح به حسن ابدال در ۳۵ کیلومتری راولپندی انتقال یافت و در مقبره ای که خواجه شمس الدین خوافی برای خود ساخته بود، به خاک سپرده شد.
وی در دربار اکبرشاه، مناصبی همچون صدارت، مشاغل دیوانی (مانند نوشتن و ثبت فرمان ها، محاسبات دیوانی وامینی دیوان) را نیز برعهده داشت. اگرچه ابوالفتح خود سخنور چیره دستی بود و شعر می سرود اما بیشتر به جهت حمایت بی دریغ از شعرا، ادبا و دانشمندان زمان خود شهرت یافته است. یکی از مهم ترین انگیزه های مهاجرت شعرای ایرانی به هند، حمایت ابوالفتح از آنان بوده است. سخنوران بنامی مانند عرفی شیرازی، خواجه حسین ثنائی(که در مشهد از ابوالفتح حمایت کرده بود)، حیاتی گیلانی، قاضی نورالله شوشتری و بسیاری دیگر از بزرگان و دانشمندان آن دوره، پس از رسیدن به هند، به کمک ابوالفتح به خدمت اکبرشاه درآمدند، یا به مناصب دولتی دست یافتند.
wiki: ابوالفتح گیلانی