تاریخ مختصرالدول

تاریخ مُخْتَصَرِالدُّوَل
(یا: مختصر تاریخ الدول) کتابی در تاریخ عمومی به عربی، نوشتۀ ابن عبری (۶۲۳ـ۶۸۵ق). مؤلف، این کتاب را از بخش نخست کتاب دیگرش در تاریخ عمومی که به زبان سریانی بوده، ترجمه و تلخیص کرده و مطالب تازه ای در تاریخ اسلام و مغول بدان افزوده است. وی در نگارش این کتاب از عهد عتیق، کتاب مقدس و منابع تاریخی عربی، یونانی، رومی و سریانی استفاده کرده است. ابن عبری، پس از ابوریحان بیرونی، از معدود مورخان شرقی است که فهرست نسبتاً دقیقی از پادشاه هخامنشی را آورده است. بررسی متن و اشارات مؤلف، نشان می دهد که وی این مطالب را از منابع یونانی و رومی گرفته و آن ها را با رویدادهای عهد عتیق تکمیل کرده است. یکی از منابع عمدۀ تاریخ اسلامی مورد استفاده ابن عبری، الکامل فی التاریخ ابن اثیر بوده است. همچنین تاریخ خوارزمشاهیان، اسماعیلیان و مغولان را از تاریخ جهانگشای جوینی خلاصه کرده و مطالب علمی کتاب بیشتر مبتنی بر تاریخ الحکماء قفطی است. اما در شرح حوادث روزگار خود، خاصه آنچه به بین النهرین و سوریه مربوط می شود، مطالب از آن مؤلف است. این کتاب نخست در ۱۰۷۳ق/۱۶۳۳ به کوشش پوکاک به لاتین ترجمه و در آکسفورد منتشر شد. آنطون صالحانی متن عربی تصحیح شده را در ۱۳۰۷ق/۱۸۹۰ در بیروت چاپ و منتشر کرد. این کتاب به فارسی هم ترجمه شده است.

[ویکی فقه] تاریخ مختصرالدّول، کتابی است در تاریخ عمومی، به زبان عربی که تألیف ابن عبری (۶۲۳ـ۶۸۵)، دانشمند و مورخ مسیحی یعقوبی می باشد.
مؤلف این کتاب را از بخش نخست کتاب دیگرش در تاریخ عمومی، که به زبان سریانی بوده، ترجمه و تلخیص کرده و در اواخر عمر در مراغه به درخواست دوستان مسلمان خویش، مطالب تازه ای در تاریخ اسلام و مغول به آن افزوده است.

محتوای این کتاب
این کتاب به دَه « دولت » (بخش) تقسیم می شود.
هشت بخشِ نخست آن که یک سوم کتاب را دربرمی گیرند، بترتیب عبارت اند از:
دولت اولیا، در باره ویژگی ها و دستاوردهای فرهنگی ملل باستان و آفرینش آدم و حوّا و سرگذشت فرزندان آنان تا درگذشت موسی علیه السلام
دولت داوران بنی اسرائیل، شامل تاریخ بنی اسرائیل پس از حضرت موسی تا روزگار شموئیل / سموئیل پیامبر
دولت پادشاهان بنی اسرائیل، در باره سرگذشت بنی اسرائیل از زمان شموئیل تا لشکرکشی های بُختُنَصَّر ( بُخت نَصَّر ) آشوری به اورشلیم و اسارت یهودیان به دست او
دولت پادشاهان کَلدانی، در باره اوضاع روزگار بختنصر و فرزندان او
دولت پادشاهان ایران، در باره سرگذشت پادشاهان هخامنشی طبق رویدادهای تاریخ یهود دولت پادشاهان بت پرست یونانی، در باره دوره اسکندر و جانشینان او
دولت پادشاهان فرنگ، در باره تاریخ سرزمین روم از روزگار آوگوستوس تا زمان یوستی نیانوس سوم
و دولت پادشاهان مسیحی یونانی، شاملِ تاریخ فرمانروایی روم شرقی ( بیزانس ) از زمان تیبریوس تا روزگار هراکلیوس / هرقل .
بخش عمده تاریخ مختصرالدّول، با عنوان دولت نهم، دولت پادشاهان عرب مسلمان،
در باره تاریخ جهان اسلام است که از زندگی حضرت محمد صلی اللّه علیه وآله وسلم آغاز می شود و پس از ذکر خلفای راشدین تا پایان دوره عباسیان را در برمی گیرد.
بخش آخر کتاب نیز به دولت مغولان در زمان هولاکو، آباقا و ارغون اختصاص دارد.
آخرین رویداد تاریخی کتاب، قتل شمس الدین جوینی به دستور ارغون در ۵ شعبان ۶۸۳ است.

ویژگی های برجسته این کتاب
برخی از ویژگی های برجسته این کتاب عبارت است از:
شرح زندگی فرهنگی هر دوره تاریخی؛ سرگذشت و آثار بزرگانی چون سلیمان،
امپدوکلس ( انبادقلس ) و فیثاغورس ( فیثاغوروس )، هومر ( اومیروس )، طالس / تالس / ثالیس، بَلینوس / بلیناس / آپولونیوس، اقلیدس و ارشمیدس ، زردشت و مانی
چگونگی ساخته شدن شهرها
و وصف مفصّلی از مذاهب و فرقه های دینی و علوم و فلسفه اسلامی
و شرح زندگی یهودیان و مسیحیان هر دوره.
در برخی بخش های این کتاب مطالب تاریخی ارزشمندی مطرح شده است، از جمله نویسنده در چهار بخشِ نخست، در شرح رویدادهای پیامبران و پادشاهان یهودی و مسیحی، از نوشته های علمای مسیحی چون ائوسبیوس / اوسبیوس، آندرونیکوس و یعقوب رهاوی بهره گرفته و گاه درباره روایت ها داوری و اظهارنظر کرده است.
همچنین در ذکر روابط مغولان و مسیحیان، دیدگاه های صرفاً مسیحی را نقل نموده و از توجه و علاقه ایلخانان به مسیحیان سخن گفته است.
مؤلف در اصل سریانی این کتاب و نیز در اثر دیگرش، تاریخ کلیسا، اطلاعات بیشتری از وضع مسیحیان این دوره آورده است.
ابن عبری، پس از ابوریحان بیرونی )، از معدود مورخان شرقی است که فهرست نسبتاً دقیقی از پادشاهان هخامنشی را آورده است.
در این فهرست، اسامی چهارده پادشاه با ذکر مدت سلطنت آنان و رویدادهای مهم روزگارشان طبق حوادث تاریخ یهود، از جمله آزاد شدن تبعیدیان یهودی به دستور کوروش ، آمده است.

منابع مورد استفاده در تاریخ مختصرالدول
...