تاریخ راقم

wikijoo: تاریخ_راقم

wikinoor: زبان فارسی . تالیف کتاب د ر ۱۱۰۸ ق. آغاز و در ۱۱۲۵ ق. به پایان آمده است.
هدف او از نوشتن این کتاب تدوین سوانح آن روزگار و حوادث ایران و ماوراءالنهر بوده و عمدتا به «وفیات» توجه داشته است. به همین جهت در سراسر کتاب شمار فراوانی ماده تاریخ به چشم می خورد.
محتوای کتاب
از این کتاب چهارده نسخه خطی شناخته شده است. متن کتاب، پس از خطبه، با گزارش وفات سلطان ابوسعید آغاز می شود و به «ذکر تاریخ اولاد خاقان... ابوالخیرخان» پایان می یابد. مولف در این کتاب حوادث تاریخی را از سال ۷۳۶ ق. (سال ولادت تیمور) تا سال ۱۰۵۴ ق. (سال جلوس عبدالعزیز خان بن ند محمد خان از امیران ماوراءالنهر) را گزارش کرده است. وی تاریخ وقوع حوادث به حساب ابجد را به نظم درآورده است. راقم در تاریخ ماوراءالنهر متبحر بوده و بر جزئیات حوادث آن سامان وقوف کم نظیری داشته است. مولف ابتدا قطعه شعری از سروده های خود یا دیگران متضمن تاریخ درگذشت یکی از مشاهیر آن حدود را می آورد، سپس به شرح ماجرا می پردازد. تاریخ راقم از حیث اطلاع دقیق بر حوادث ماوراءالنهر و خراسان به خصوص احوال حکمرانان و خاندان های مشهور آن سامان چون شیبانی ها در زمره منابع دست اول به شمار می رود. مولف در جاهایی از کتاب به احوال خود و دودمانش اشاره می کند. این اطلاعات بر روی هم مختصر است و گزارش کامل زندگی وی و اجدادش از آن به دست نمی آید. کتاب فصل بندی خاصی ندارد. مولف ذیل هر عنوان مختصری د رآن باب سخن رانده سپس قطعه ماده تاریخ را آورده است و از این قطعات تاریخ وفات برخی شخصیت ها، شاعران و عارفان مشهور معلوم می گردد که از فواید کتاب شمرده می شود. از جمله کسانی که تاریخ وفات آن ها در قطعات منظوم آمده، ابن یمین قطعه گو، صدرالشریعه، طغان تیمور، نتاج چنگیز خان، شیخ حسن نویان، خواجه سلمان ساوجی و شاه قاسم انوار را باید نام برد. مولف گاه تاریخ بعضی وقایع دیگر را در کتابش مندرج ساخته و از آن جمله است تاریخ احداث مدرسه سلطان حسین میرزا بایقرا، تولد مولانای جام، خروج شیبانی خان، خروج شاه اسماعیل، نامه شیبانی به شاه اسماعیل، احداث مسجد جامع سمرقند ، بنای مدرسه میرعرب و رفتن همایون میرزا از هند به عراق. با این که محور اصلی تالیف راقم، تاریخ ماوراءالنهر و خراسان و رجال آن نواحی است، مولف گاه متذکر برخی حوادث و وقایع تاریخی شبه قاره هند و ایران شده، به خصوص اطلاعات مفیدی درباره بابریان هند و پادشاهان نخست این سلسله عرضه داشته است. فایده دیگر این اثر برخی آگاهی های مفید درباره اماکن جغرافیایی ماوراءالنهر است که در ضمن مطالب تاریخی مندرج است.
وضعیت کتاب
از تاریخ راقم نسخه های خطی متعددی در کتابخانه های تاجیکستان ، پاریس، پترزبورگ، بریتانیا، کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران و کتابخانه مجلس محفوظ است. تاریخ راقم نخستین بار در سال ۱۳۲۲ ق./ ۱۹۰۴ م. در تاشکند در هامش «تحفه الاحباب» واضح بخاری به چاپ رسید؛ اما نسخ این چاپ نایاب است. این کتاب در سال های اخیر به تصحیح منوچهر ستوده، بر اساس نسخه خطی موجود در کتاب خانه عینی تاجیکستان همراه با فهرست های متعدد به چاپ رسیده است. متاسفانه مصحح مجال مقابله با نسخ خطی دیگر را نداشته است.