جان التون

wiki: انگلیسی بود. سر جان ملکم او را انگلیسیِ متهور ولی بی احتیاط خوانده است. از ۱۷۳۴ م. به بعد بازرگانان انگلیسی کمپانی روسیه (Russian Company یا Muscovy Company) اجازه یافتند برای بازرگانی با ایران از روسیه تزانزیت کنند و با کشتی های روسی از دریای خزر بگذرند. التون که در لشکرکشی اُرِنبورگ (Orenburg) به دولت روسیه خدمت کرده، و در طی آن، کشورهای گمنام بسیاری را سیاحت نموده و همچنین دربارهٔ تجارت با خیوه و بخارا تحقیقاتی به عمل آورده بود، در سال ۱۷۳۹ م. به منظور رفتن به سرزمین های یادشده به مسافرتی دست زد، و به سوی ولگای سفلیٰ حرکت کرد. اما در همین موقع شنید که ایرانیان آن سرزمین ها را مورد حملهٔ خود قرار داده اند. از این رو مصمّم شد که کالایی را که همراه خود دارد به رشت ببرد. وقتی به رشت آمد پذیرایی دوستانهٔ قابل توجهی از وی به عمل آمد، و او از فرماندار آنجا به نام رضاقلی میرزا فرزند نادر شاه که در آن وقت نایب السلطنهٔ ایران بود استدعای فرمانی کرد که به او اعطا گردید و فرمان مزبور حاوی مواد بسیار مساعدی بود. التون از این موفقیت برخود بالید و به انگلستان بازگشت. در آن جا با بیانی غرّا، منافع افتتاح باب تجارت با ایران را به صورت امیدبخشی وصف کرد و بدین وسیله طرفداران زیادی را جلب نمود، او سپس کوشید انحصار روسیه را در کشتیرانی در دریا بشکند. از این رو با هیأتی به ایران بازگشت و در ۱۷۴۲ م. با اجازهٔ دولت روسیه در شهر قازان دو کشتی ساختند و به آب انداختند، و التون به ریاست هیأت انتخاب شد و با گروهی از خدمهٔ بریتانیایی و روس با محموله ای از کالاهای انگلیسی از دریا به انزلی رفت.
دانشنامهٔ ایرانیکا، درآیند «Elton, John»
امیراحمدیان، بهرام، سیاست بر محور منفعت، ماهنامهٔ تاریخ و جغرافیا، دورهٔ جدید، شمارهٔ مسلسل ۱۵۹، صفحهٔ ۱۲، مرداد ۱۳۹۰.
اقبال آشتیانی، عباس، تاریخ مفصل ایران، ص ۷۳۵، تهران ۱۳۴۸
اعتمادالسلطنه، منتظم ناصری، ج ۲، ص ۲۸۹، چاپ ۱۲۹۹ ه‍.ق.
سایکس، ژنرال سر پرسی، تاریخ ایران، ج ۲، ص ۳۹۲ تا ۳۹۴
نادرشاه او را همراه با صاحب منصبی دیگر به نام «توماس وودروف» (انگلیسی: Thomas Woodruff یا Thomas Woodroofe) با مبلغی گزاف به خدمت گرفت. التون اسلام آورد و لقب «جمال بیگ» به او داده شد و از جانب نادرشاه دریابیگی گردید. او برای شاه دو بار به باکو محموله برد و سواحل جنوبی داغستان را از نظر آمادگی برای مقابله با لزگی ها ارزیابی کرد. در سال ۱۷۴۳ م. (۱۱۵۶ ه‍.ق.) از سوی نادر شاه مأمور شد در مشهدسر (بابلسر امروزی) و لنگرود برای ایران کشتی بسازد ولیکن روس ها به خاطر لشکرکشی های نادر به داغستان با این اقدام مخالفت ورزیدند اما التون با وجود مخالفت روس ها و همشهریان خود که از دشمنی روس ها با بازرگانان انگلیسی بیم داشتند، دست از کار نکشید. او مراکز و ستاد خود را در لنگرود و بندر لاهیجان برقرار ساخت. الوارها را از جنگل بریده و به ساحل رسانید. پارچه های بادبان را از پنبه بافت، طناب ها را از لیف کتان درست کرد و چون در آن نواحی لنگر پیدا نمی شد به تجسس و جستجوی آن پرداخت. اهالی محل که بدون دریافت مزد کار می کردند از این بیگاری و کار اجباری بدون اجرت سخت ناراضی بودند اما التون که فقط یک نجار انگلیسی و چند روس و هندی در اختیار داشت یک کشتی که توانایی حمل ۲۰ توپ را داشت به آب انداخت.
التون در اواخر ۱۷۴۳ م. یک کشتی در نزدیکی لنگرود ساخت. سپس دو کشتی دیگر از نوع فریگیت (frigate یا ناوچه) و چهار کشتی کوچک تر را کامل کرد و چهار قایق بزرگ نیز در دست ساخت داشت. یکی از کشتی های التون در سال ۱۷۵۰ م. (۱۱۶۴ ه‍.ق.) به تحریک روس ها در نزدیکی رشت به آتش کشیده شد و بقایای کشتی دوم تا اوایل قرن نوزدهم میلادی در لنگرود دیده می شد. در سال ۱۷۴۵ م. (۱۱۵۷ ه‍.ق.) یک کشتی جنگی از نوع فریگیت مجهز به ۱۸ توپ که التون برای نادر ساخته بود در آب های دربند دیده شده بود.
التون تنها به ساختن کشتی قانع نشد و به فرمان نادر شاه ساحل شرقی دریای خزر را به سوی شمال تا جزیرهٔ چِلِکِن (شبه جزیرهٔ چلکن کنونی که تا دههٔ ۱۹۳۰ م. جزیره بوده است) مساحی نمود.

wikijoo: جان_،_التون_(۱۹۴۷)