سعدالدین کاشغری

سعدالدین کاشغری (درگذشتهٔ ۸۶۰ قمری) از مشایخ نامی طریقت نقشبندیه در هرات و مرشد عبدالرحمان جامی بود. او پس از اتمام دروس مقدماتی به تصوف تمایل پیدا کرد و با سفر به بخارا به حلقهٔ مریدان نظام الدین خاموش وارد شد. چندین سال بعد کاشغری قصد سفر حج کرد اما همان طور که مرشدش پیش بینی کرده بود نتوانست پا فراتر از مرزهای خراسان بگذارد. در هرات با شیخ زین الدین خوافی آشنا شد و مورد توجه او قرار گرفت. گرچه نمی توان به طور قطع اظهار نظر کرد، اما گویا در همین سفر بوده که کاشغری تصمیم می گیرد در هرات سکنی گزید. با سکونت کاشغری در هرات، این شهر به سومین مرکز مهم نقشبندیه پس از بخارا و سمرقند تبدیل شد.نبو
با وجود برخورداری از ثروت قابل ملاحظه ای که از پدرش به او به ارث رسیده بود، کاشغری در مدرسهٔ غیاثیهٔ هرات در نزدیکی مسجد جامع آن شهر ساکن می شود. کاشغری که قداست مسجد جامع هرات را قابل قیاس با قداست مسجدالحرام در مکه می دانست، در همین مسجد با مریدانش دیدار می کرد. حلقهٔ مریدان او از نخبگان و فرهیختگان ادبی و فرهنگی هرات تشکیل شده بود که سرآمدشان عبدالرحمان جامی بود. جامی رؤیایی دید که در آن کاشغری درد و اندوه جانکاه عشقی زمینی را از جامی دور می کند و در پی همین رؤیا بود که جامی به هرات آمد تا در زمرهٔ مریدان کاشغری قرار گیرد. جامی تعلق خاطر خویش به کاشغری را از طریق تقدیم صفحاتی از نفحات الانس به او، اشارات متعدد به او در مثنوی هایش، و از همه مشهودتر، در ترکیب بندی که به مدح او می پردازد ابراز می کند. با این همه، حلقهٔ مریدان کاشغری تنها به اقشار نخبهٔ جامعه محدود نمی شد بلکه شامل پیشه ورانی چون میر رنگریز نیز می شده است.
گفته می شود کاشغری همچون مرشدش، خاموش، تقریباً همیشه در وضعیت عرفانی غلبه قرار داشته است. به هنگام جلساتی که کاشغری با مریدانش داشت مکرراً به این وضعیت دچار می شد: سرش را پایین می انداخت و ساکت می ماند؛ گویی که به خواب می رفت. همچنین گفته می شود که همچون مرشدش، خاموش، قادر بود صفت الهی قهر را متجلی سازد، البته قادر به کنترل این قدرت خطرناک نیز بود. به نظر می رسد که هیچ کتاب یا نوشته ای از کاشغری بر جای نمانده است، مگر شانزده ضرب المثل و مباحثه که ملا حسین کاشفی در کتابی به نام رشحات عین الحیات گردآوری کرده است. برخی از آن پندها یادآور نوشته های خواجه عبدالله انصاری هستند که با توجه به این نکته که خواجه عبدالله انصاری از نظر کاشغری شاخص ترین اولیاء هرات به شمار می آمد، این ارتباط و پیوستگی را نمی توان اتفاقی دانست. از دیگر سخنان کاشغری چنین بر می آید که او با آراء و خط مشی ابن عربی آشنایی داشته است.
کاشغری در ۷ جمادی الاول ۸۶۰ هجری قمری به هنگام ادای نماز ظهر درگذشت و در هرات به خاک سپرده شد. محل دفن او به سرعت به مکانی مقدس بدل گشت و شماری از مریدانش از جمله جامی نیز پس از مرگ در همان نزدیکی به خاک سپرده شدند. اما آرامگاه او به هنگام وقوع نابسامانی ها در شهر هرات مورد غفلت قرار گرفت و در نهایت سنگ قبر او ناپدید شد. به دستور احمدشاه درانی آرامگاه او را بازسازی و سنگ قبرش را تعویض کردند و ایوانی نیز در همان نزدیکی ساختند. در اواخر دههٔ ۱۹۵۰ میلادی به دستور محمد ظاهر شاه، آخرین پادشاه افغانستان، ایوان را بازسازی کردند و دو مناره نیز به آن افزودند.

سَعد الدّین کاشغَری ( ـ هرات ۸۶۰ق)
از مشایخ بزرگ سلسلۀ نقشبندیه و از عارفان بزرگ خراسان. ساکن هرات بود و علوم ظاهری را در هما ن جا کسب کرد. آن گاه به خواجه نظام الدین خاموشی، از مشایخ سلسلۀ خواجگانِ نقشبندیه، و جلال الدین ابویزید پیوست و در خدمت این دو، سلوک را آغاز کرد. به راهنمایی نظام الدین، به دیدار شیخ زین الدین خوافی شتافت و یک چند با او صحبت داشت، اما با او بیعت نکرد و همچنان مرید خواجۀ خاموش باقی ماند. سفر حج گزارد. جامی، در طریقت، ارادت به او می ورزید و به حمایت او درشمار مشایخ نقشبندیه قرار گرفت. کرامات بسیاری از او نقل شده است. شماری از سخنان او را نیز به نام تقریرات جمع و تدوین کرده اند.