بحر المعارف

بَحرُالمَعارف
کتابی به فارسی در عرفان، تألیف ملّا عبدالصمد همدانی. مؤلف بحرالمعارف را گویا پس از آن که دست ارادت به نورعلی شاه داد نگاشته است. اگرچه کتاب دو زبانه است، بهرۀ عربی آن بیشتر از بهرۀ فارسی است. بافت اصلی کتاب، عرفانِ تصوّف گونه و معتدل و شیعه گرایانه است و مباحثی همچون شرایط ذکر، مقامات استاد و شرایط او، شرایط مرید، شرح خطبةالبیان و مقامات امیرالمؤمنین علی(ع)، در شمار مهم ترین موضوعات آن است. این کتاب، به چاپ سنگی و سپس افست رسیده است.

[ویکی نور] بحر المعارف، از آثار عارف بزرگ و فقیه پارسا مولی عبدالصمد همدانی است. موضوع این اثر، عرفان عملی و برخی از مباحث عرفان نظری است. با مطالعه مجموع کتاب، به ویژه بخش ولایت آن روشن می شود که نویسنده افزون بر عرفان عملی، بحث های مهم و قابل اعتنایی از عرفان نظری را هم مطرح کرده که حقّاً نام بحر المعارف را زیبنده خود ساخته است. این کتاب را آقای حسین استادولی، تصحیح کرده است. هرچند اثر مذکور دو زبانه و تلفیقی از فارسی و عربی است که البته درصد عربی آن بیشتر می باشد؛ ولی قسمت های عربی آن در موارد لازم توسط جناب حسین استادولی ترجمه شده و با حروف نازک، از متن کتاب ممتاز و مشخص گردیده است .
نویسنده، در این اثر کوشیده است که مطالبش را در حکمت های چهارگانه عملی تنظیم کند که بنا بر نظر خودش عبارت است از: 1. تهذیب اخلاق ظاهر؛ 2. پیرایش نفس از رذائل؛ 3. آرایش درون به فضائل؛ 4. نتیجه ای که نفس از اینها می گیرد . ولی با کمال تأسف، مقصود خود را توضیح نداده و ساختار واضح و منظمی نیز برای آن بیان و اجرا نکرده و مطالب فراوانی را بدون انسجام در 126 فصل و در سه جلد مفصل آورده و در نتیجه چگونگی و راز فصل بندی های کتاب روشن نشده است. این فصول به این صورت در جلدهای سه گانه آمده است:
جلد سه: فصل های 88 - 126.
نثر فارسی مؤلف(ره)، در این کتاب، متین و درعین حال روان است، ولی عبارات عربی وی به آن پایه نیست.
در مورد روش و محتوای این کتاب چند نکته گفتنی است: