بارهنگ تخم مرغی

بارهنگ تخم مرغی، اسفرزه، اسپرزه (نام علمی: Plantago ovata) نام یک گونه از سرده کک علفیان است. در ایران از جمله در بلندی های بالای ۲۵۰۰ متر در استان کهگیلویه و بویراحمد می روید. در زبان بلوچی به آن دانیچک می گویند و این گیاه در بلوچستان ایران و پاکستان به وفور رشد می کند که بلوچها تخم این گیاه را جهت رفع اسهال با ماست مخلوط کرده و به خورد بیمار می دهند که بسیار مؤثر است.
فهرست گیاهان
این گیاه علفی و یکساله، بدون ساقه یا دارای ساقه های کوتاه و برگ های باریک، دراز و نوک تیز با سه رگبرگ سراسری در جهت طول برگ، گل های کوچک آن به صورت سنبله های استوانه ای یا تقریباً مدور به طول ۵/۱ تا ۳ سانتی متر در راس دمگل ظاهر می شوند و محتوی دانه هایی به رنگ قهوه ای مایل به زرد هستند. ارتفاع این گیاه به ۱۰ تا ۳۵ سانتی متر می رسد. میوه این گیاه پوشینه، شکوفا، دو خانه و محتوی معمولاً یک دانه کوچک، لغزنده و به رنگ قهوه ای در هر خانه است. این گیاه به حالت خودرو روی چمن های خشک، چراگاه ها، مزارع رها شده، علف زارها، کنار راه ها و جویبارها و بیابان های بایر دیده می شود.
این گیاه در مرحله رویش بیشتر به آب و هوای خشک و سرد نیاز دارد ولی در طول دوره رسیدن بذر و برداشت نیاز به هوای خشک و آفتابی دارد.کاشت تا برداشت تکثیر بوسیله دانه و در زمین های شنی قابل نفوذ، شخم زده و عاری از علف های هرز صورت می گیرد. برای این کار ابتدا، شیارهایی به عمق ۴ تا ۵ سانتی متر و به فواصل ۶۰ سانتی متر، در زمین ایجاد می کنند. سپس دانه ها را هنگام بهار در این شیارها می کارند و نیز غلتک ملایمی بر روی آن ها می زنند، تا دانه ها از قشر نازک خاک پوشیده گردند. معمولاً پس از نمو دانه ها و پیدا شدن گیاهان جوان، فاصله آن ها را از یکدیگر به نحوی زیاد می کنند که هر پایه از دیگری لااقل ۱۰ تا ۱۵ سانتی متر فاصله داشته باشد. مقدار بذر مورد نیاز ۵ تا ۷ کیلوگرم در هکتار است. طول مدت جوانه زنی ۷ تا ۱۰ روز می باشد. گیاه احتیاجات آبی متوسطی دارد، ۵ تا ۶ آبیاری سبک به دلیل سیستم ریشه ای کوچک در طول دوره رویش برای گیاه کافی است، آبیاری دوم باید با یک وقفه ۱۰ تا ۱۵ روزه صورت گیرد. احتیاجات غذایی گیاه پایین است، ۵۰ تا۷۰ کیلوگرم در هکتار کود از ته در دو نوبت، ۲۰ تا ۳۰ کیلوگرم در هکتار کود فسفره و ۲۵ تا ۳۵ کیلوگرم در هکتار کود پتاس برای رشد گیاه کافی است. ۶۰ روز پس از کاشت بذر گیاه به گل می رود و ۸ تا ۱۷ روز بعد آماده برداشت است. هنگامی که سنبله ها به رنگ قهوه ای مایل به قرمز در آیند و برگ های پایینی خشک شوند و بیفتند و برگ های بالایی قهوه ای رنگ گردند بهترین زمان برداشت است.
اسپرزه دارای اسید گالیک و تانیک و نیز گلیکوزیدی به نام اوکوبین(Aucubine) در قسمت های مختلف و مقدار فراوانی لعاب است به طوری که با قرار گرفتن دانه در آب پوسته خارجی آن متورم می شود و پس از پاره شدن لعاب از آن خارج می گردد. در حدود ۳۰ درصد پوشش دانه اسپرزه را یک ماده جاذب آب تشکیل می دهد که لیزاب نامیده می شود و پس از خیس شدن و جذب آب، لعاب می دهد همین که دانه اسفرزه با آب آغشته شد در حدود ۱۰ برابر حجم خودش متورم می شود و به شکل لعابی در می آید.