قاضی اختیارالدین حسن. [ اِ رُدْ دی ح َ س َ ] ( اِخ ) ولد قاضی غیاث الدین تربتی است و بوفور فضائل و کمالات از سایرقضات ممتاز بود. در اوقات جوانی از ولایت زاوه و محولات به هرات آمد و به تحصیل علوم دین پرداخت ، و در اندک زمانی ترقی بسیار کرد و همت بر نوشتن فتوی و تحریر چک و سجلات گماشت و در فن انشاء و شعر و معما نیز وقوف پیدا کرد و در اواخر زمان سلطان حسین میرزا به منصب قضا رسید و پایه قدر و منزلتش از اقران و امثال درگذشت و به واسطه کمال فراست و کیاست و رعایت لوازم امانت و دیانت از همه قضات هرات اختیار و اعتباربیشتر یافت. وی در وقت استیلاء ابوالفتح محمدخان شیبانی نیز به آن امر منصوب بود و پس از کشته شدن آن پادشاه به وطن اصلی شتافت و به زراعت و کشاورزی پرداخت و در اوائل سال 928 هَ. ق. وفات یافت و در قصبه تربت به مقبره خانوادگی خود مدفون گشت. از تألیفات او کتاب اقتباسات و مختار الاختیار در میان فضلاء شهرت دارد و در تاریخ منبری که از سنگ مرمر امیر علی شیر در مسجد جامع هرات ساخت این قطعه از او مسطور است :
از همت بزرگی شد منبری مکمل
کز غایت ترفع بر عرش سرکشیده
هرگز کسی ندیده منبر به سنگ مرمر
تاریخ شد همان کو هرگز کسی ندیده.
از همت بزرگی شد منبری مکمل
کز غایت ترفع بر عرش سرکشیده
هرگز کسی ندیده منبر به سنگ مرمر
تاریخ شد همان کو هرگز کسی ندیده.
( حبیب السیر چ خیام ج 4 ص 356 ).