بقر

wikifeqh: پیر و نه خردسال سنّش میان این دو است پس آنچه امر می‏شود به جای آورید. گفتند: پروردگار خویش را بخوان تا روشن کند رنگ آن چگونه است؟ گفت: خداوند می‏گوید: آن گاوی است زرد پر رنگ که بینندگان را مسرور می‏کند. گفتند: پروردگارت را بخوان تا روشن کند این گاو چگونه است؟ این گاو بر ما میان گاوان مشتبه گشته است و ما انشاءالله هدایت یافته گانیم و تردید مان بر طرف خواهد شد. گفت: خدا می‏گوید: آن گاویست نه حرام است که زمین را شخم زند و نیز کشت را آب نمی‏دهد سالم است و خطّ و خالی در آن نیست. گفتند اکنون حق را آشکار کردی پس گاو را ذبح کردند و نزدیک نبودند که ذبح کنند. و چون نفسی را گشتید و در آن اختلاف کردید خداوند روشن می‏کند آنچه که پنهان می‏دارید. گفتیم بزنید آن را به بعض گاو، خداوند این چنین مردگان را زنده می‏کند. این داستان که سوره بقره با آن همه تفصیل و حقائق که در بر دارد به این نام خوانده شده از چند جهت قابل گفتگو است . 1- جسارت و بی ادبی یهود در برابر خدا و پیغمبر خودشان! که گفتند آیا ما را مسخره گرفته‏ای؟ ما از جریان قتل و کشف قاتل می‏پرسیم تو در مقابل، امر بذبح گاو می‏کنی! موسی فرمود: این کار جاهلان است و پناه بر خدا که از جاهلان باشم. گذشته از این، سه دفعه با کمال بی ادبی گفتند «اُدْعُ لنا ربّک» برای ما پروردگارت را بخوان لازم بود که بگویند «اُدْعُ لنا ربّنا» زیرا پروردگار فقط پروردگار موسی نبود، و این بر خلاف. سخن مؤمنان است که به هنگام دعا می‏گویند: «رَبّنا ما خَلَقْتَ هذا باطِلا - ربّنا انّنا سَمِعْنا مُنادیاً یُنادی لَلْایمان» و نظائر اینها. 2- با تکثیر سئوال مطلب را برخورد دشوار کردند و اگر یک گاو هر طور که بود سر می‏بریدند کافی بود. عیّاشی در ضمن حدیثی از حضرت رضا «علیه السلام» نقل می‏کند: اگر بقره‏ای ذبح می‏کردند کافی بود ولی سخت گرفتند خدا هم بر آنان سخت گرفت. ، از سخت گرفتن در سئوال نهی می‏کند. طبرسی فرموده: تقدیر آیه چنین است از چیزهائی که خدا ذکر آنها را ترک کرده سئوال نکنید چون به آنها محتاج نیستید و اگر ظاهر شوند غمگینتان می‏کنند و در ضمن حدیثی از حضرت رسول «صلی اللّه و علیه و آله و سلم» نقل می‏کند که فرمود «فاتر کونی کماتر کتکو فَأنّما هلک من کان قبلکم بکثرة سئوالهم...». 3- علت این همه سئوال چه بود؟ آیا از اینکه کشتن گاو سبب زنده شدن مقتول گردد تعجب می‏کردند و پیش خود می‏گفتند: لابدّ آن گاو بخصوصی است لذا خصوصیّات است لذا خصوصیّات آن را می‏پرسیدند؟ یا بنی اسرائیل در اثر خلطه با مصریان که گاو در نزد آنها مقدّس و معبود بود، گاو را مقدّس می‏شمردند و حاضر به ذبح آن نبودند لذا پشت سر هم سئوال می‏کردند و این سئوالات از عدم رضایت قلبی ناشی بود. آیا مراد از «وَ ما کادُوا یَفْعَلُونْ» آن است که در اثر نادر الوجود بودن آن گاو و یا گرانی قیمت آن نزدیک بودند که نکنند و یا در اثر مقدّس شمردن گاو و عدم رضایت قلبی بود؟ آیا حضرت موسی پی فرصتی می‏گشت که بنی اسرائیل با دست خود گاوی ذبح کنند تا مقدّس شمردن آن به تدریج از بین برود لذا در قضیّه مقتول از فرصت استفاده کرده و جریان گاوکشی را پیش کشید؟ آیا این قضیّه بعد از واقعه سامری و گوساله پرستی اتّفاق افتاد و یا پیش از آن؟ 4- احتمال نزدیک به یقین آن است که بنی اسرائیل در اثر آمیزش با مصریان گاو را مقدّس شمرده و دین یگانه پرستی اجداد خود را ازیاد برده بودند و این دستور برای آن بود که با دست خود گاو بکشد تا کم کم تقدیس آن از بین برود. محقّق علی قدر آقای طالقانی در این باره می‏نویسد: بنی اسرائیل چون سالیان دراز محکوم مصریان بودند... خواه نا خواه او هام و معتقدات مصریان بر آنها چیره شده بود. یکی از مقدّسات مصریهای گاو بود، گویا احترام و تقدیس گاو در مصر مانند هند، بیشتر در طبقه کشاورزان و دامداران شایع بود. چون بنی اسرائیل با این طبقه که اکثریت مردم آن سرزمین بودند آمیزش داشتند، تقدیس و پرستش گاو به تدریج در آنها آن چنان سرایت کرد که بیشتر آنان عقیده یگانه پرستی پدران خود را فراموش کردند و چون تقدیس گاو در میان این طبقات بوده (مانند گاو آپیس) این عقیده در تاریخ به اندازه خدایان طبقات حاکمه مصر شهرت نیافته است. شاید پس از خروج از مصر و زندگی طولانی در بیابان و معاشرت به اقبال گاو پرست نیز در آنها مؤثّر بوده ،در هر جا و به هر طریق که باشد تقدیس گاو و گوساله در نفوس آنان ریشه داشته و محبّت آن قلوبشان را فرا گرفته بود چنانکه در همین سوره (بقره) آیه 93 به آن اشاره می‏کند «وَ اُشْرِبُو فی قُلُوبِهِمُ الْعِجْلَ بِکُفْرِهِمْ» بنا بر این اتّخاذ گوساله پس از چند روز غیبت موسی از جهت غفلت و پیش آمد ناگهانی یا اغفال نبوده بلکه منشأ آن علاقه و کشش باطنی آنها به چنین پرستی بود. (پرتوی از قرآن ذیل داستان بقره). مراغی مصری در تفسیر خود علّت این حکم را ناشی از گوساله پرستی آنان دانسته و گویند: به ذبح بقره مأمور شدند نه سایر حیوانات چون آن، از جنس گوساله بود که پرستش کرده بودند و این از آن جهت بود که تعظیم و محبّت گوساله از بین برود. طنطاوی در تفسیر خود گفته چون پرستش گاو و عبادت گوساله در قلوب آنان اثر گذاشته بود لذا به ذبح آن مأمور شدند. سخن این دو مفسّر می‏رساند که این واقعه بعد از جنجال سامری بوده است. 5- اوّل و آخر آیات که در سابق نقل شد می‏فهماند که همه آنها یک قضیّه و یک واقعه است و آن این که قتلی اتفاق افتاده و تحقیق آن را از موسی خواسته‏اند و آن حضرت دستور داده تا گاو ذبح شده با بدن مقتول تماس پیدا کند و قضیّه با یک معجزه مثلاً فیصله یا بد، چنانکه المیزان و المنار و دیگران آنرا یک واقعه دانسته‏اند. سیّد احمد خان هندی (بنا بر نقل پرتوی از قرآن) گوید: آیه «فَقُلْنَا اضْرِبُوهُ بِبَعْضِها کَذلِکَ یُحْیی اللّه الْمُوتی» و ما قبل آن، راجع به داستان دیگری است و مربوط به داستان بقره نیست و ضمیرها «ببعضها» را به «نفس» بر گردانده و می‏گوید: دستور آن آیه این است که: عضوی از مقتول را به خودش بزنید، این تدبیر برای کشف قاتل و مجرم معمول بوده، تا متّهمین به قتل جمع شوند و عضوی از مقتول را به دست گیرند و بر وی زنند قهراً آنها که قاتل نبودند با جرأت می‏گرفتند و می‏زدند و قاتل به جهت «الخائن خائف» چون مرعوب و دچار تردید می‏شد معلوم می‏گشت. نا گفته نماند: مؤیّد سیّد هندی آنست که آیه «وَ اذا قَتَلَهُم نَفساً...» با واو از آیات ما قبل جدا شده و اگر جزء واقعه گاو بود لازم بود که با فاء گفته شود، مدّعیان یک داستان بودن آن می‏گویند: ابتداء واقعه از «وَاذا قَتَلَهُمْ نَفْساً» شروع می‏شود و آیات «وَ اِذ قال موسی لقومه اُنَّ اللّه یَأمُرُکُمْ...» را مقدّمه آن حساب می‏کنند نا گفته نماند: «فَقُلْنا اضْرِبُوهُ بِبَعْضِها» مؤیّد یک واقعه بودن است و گرنه می‏فرمود: حکم پیدا کردن قاتل چنین و چنان است نه اینکه به صورت امر «اضربوه» فرماید. اگر قول سیّد هندی صحیح باشد باید علّت قول بنی اسرائیل که به موسی گفتند «اَتَّتَخِذُنا هُزُواً» غیر از آن باشد که گفتیم. 6- بنا بر قول سیّد هندی، احتمال سابق ما که در بند چهارم گفتیم و از آقای طالقانی و طنطاوی و مراغی نقل کردیم بیش از پیش تأیید می‏شود زیرا در این صورت واقعه گاو کشی یک دستور مستقلّی است و علّت آن قهراً از بین رفتن تقدیس و احترام گاو بوده است و اگر مجموع آیات یک داستان بوده باشد باز احتمال سابق بقوّت خود باقی است و آن اینکه موسی از از فرصت استفاده کرده برای پیدا شدن قاتل گاو کشتن را پیش کشیده تا یک تیر و دو نشان نماید. آقای طالقانی از آیه «اِنَّ اللّه یَأمُرُکُمْ...) استظهار می‏کند که این حکم برای یکدفعه نبوده بلکه صیغه مضارع (یَأمُرُکُمْ) اشاره به دوام است و می‏گوید: ظاهر این آیه به قرینه آیات دیگری که درباره یهود و گاو است این است که درباره یهود و گاو است این است که این امر حکم مستقلّی بوده. و مقدمه برای مطلب آیه بعد «وَ اِذْقَتَلْتُمْ نَفْساً» نیست... با توجّه به این حقیقت، دستور اجتماع عمومی یهود برای کشتن گاو و به پا داشتن جشنی به عنوان گاو کشی (عید خون) دستور مستقلّی بوده... تا با این خاطره، تقدیس و پرستش گاو از خاطرها برود (پرتوی از قرآن ذیل آیات فوق). بدین طریق ملاحظه می‏شود که آقای طالقانی قول سیّد هندی را قبول می‏کند. و خلاصه آنکه: دستور گاو کشی یک امر ساده نبوده و به احتمال قوی برای از بین بردن «وَ اُشْرِبوا فی قُلُوبِهِمُ الْعِجْلَ» بوده است. مستر هاکس در قاموس کتاب مقدّس ذیل «گوساله» می‏نویسد: بنی اسرائیل از طول اقامت موسی «در طور» بستوه آمده و در شک افتادند و چون در مصر این چنین مطالب بسیار دیده بودند، لذا از هارون خدای مَجَسَّمی خواستند. هاکس قبل از این جمله تصریح می‏کنند که هارون برای آنها گوساله ساخت ولی این صحیح نیست به تصریح قرآن مجید سازنده گوساله، سامری بودند هارون ولی تأیید می‏کند که عادات مصریان در بنی اسرائیل اثر گذاشته بود. و چون یک دفعه گاوکشی برای از بین بردن چنین افکار، کافی نیست، نظر آقای طالقانی که گاوکشی را یک عید خون و به طور دائم گفته است، تقویّت می‏شود مخصوصاً که در تورات فعلی کتاب اوّل پادشان باب 12 آیه 29 نقل شده که «یَرُبعام» دو گوساله طلا برای پرستش بنی اسرائیل ساخت یکی را در بیت ئیل و دیگری را در «دان» گذاشت. معلوم می‏شود پس از گذشت روزگاران هنوز گاو در نظر آنها محترم بوده است و شاید برای همین است که در باب 11 آیه 40 همان کتاب آمده: سلیمان قصد کشتن یربعام را داشت و او به مصر فرار کرد تا وفات سلیمان در آنجا ماند. 7- صاحب المنار و دیگران خواسته‏اند آیه «فَقُلْنا اضْرِبُوهُ بِبَعْضِها کَذلکَ یُحْیی اللّه الْمَوْتی» را طوری معنی کنند که معجزه در میان نباشد و گوید: در اینجا «یُحیی اللّهُ الموتی» نظیر «وَمَنْ اَحْیاها فَکَاَنّما اَحْییَ الناسَ...» و نظیر «وَ لَکُمْ فی القِصاصَ حَیوةٌ» است که مقصود حفظ حیات عمومی و حفظ خونها بوده است نا گفته نماند: دوران حضرت موسی پر از معجزات است امثال: اژدها شدن عصا،ید بیضا، شکافتن دریا، و انفجار آب از سنگ و غیره، در این صورت چه مانعی دارد که این هم یکی از معجزات حضرت موسی بوده باشد، ظاهر آیه (کَذلِکَ یُحْیِی اللّهُ المَوْتی) در به دو امر آخرت بر آن است. 8- درباره داستان بقره، نقل شده: بنی اسرائیل بقره موصوف را به قیمت گران از پسری خریدند و چون او به پدرش نیکوکار بود، آن همه پول نصیب وی گردید، این روایت را شیعه و سنّی نقل کرده‏اند. آقای طالقانی در تفسیر پرتوی از قرآن ص 191 ج 1 می‏گوید: اینها همه اخبار اسرائیلی است و سند اسلامی درستی ندارد. نا گفته نماند: این حدیث در کتب شیعه به چند طریق نقل شده، یکی آن است که مرحوم صدوق از پدرش از محمّد بن یحیی العطّار از احمد بن محمد از بزنطی نقل کرده است (تفسیر برهان). اگر صحبت، صحبت درستی سند باشد فکر می‏کنم در درستی این سند صحبتی نباشد. و هیچ مانعی نیست که بنی اسرائیل بعد از آن همه سئوالات گاو موصوف را در نزد آن پسر بفروشند و این با مطالبی که در پیش گفتیم منافاتی ندارد.