مازاغ

اشاره دارد به آیه کریمه مازاغ البصرو ماطغی یعنی آن حضرت (ص ) در شب معراج در مقام قرب نگردانید چشم را بسوی دیگر اشیا. و نه بی فرمانی کرد از حکم خدا
( فعل ) میل نکرد ( چشم ) نگردید ( چشم ) . توضیح ماخوذ از آیه ۱۷ سوره ۵۳ نجم : مازاغ البصرو ماطفی . میل نکرد چشم و از حد مگذاشت ). بعضی از مفسران این آیه را مربوط بمعراج پیغمبر آیات کبری را بدید خود را بباخت و چنان مجذوب معشوق بود که بغیر نمیتوانستبپردازد : زحوران گر چه صحن باغ پر بود دو چشمش سرمه مازاغ بود . ( اسرارنامه )

مازاغ. ( ع فعل ماضی ، اِ مرکب ) اصل کلمه ما ( حرف نفی ) + زاغ مفرد غایب فعل ماضی است و اشاره است به آیه کریمه مازاغ البصر و ماطغی ( قرآن 17/53 )؛ یعنی آن حضرت صلی اﷲ علیه و آله در شب معراج در مقام قرب نگردانید چشم را بسوی دیگر اشیا و نه بی فرمانی کرد از حکم خدا. ما نافیه و زاغ صیغه ماضی از زیغ که به معنی کجی و میل کردن است. ( از آنندراج ) ( از غیاث ). این ترکیب در ادبیات فارسی بصورت اسم مرکب بکار رفته و به مُهر و سرمه تشبیه شده است. مهر مازاغ داشتن یعنی نظربه چپ و راست نکردن ، به چیزی ننگریستن :
از سرخ و سپید دخل آن باغ
بخش نظر تو مهر مازاغ.که اشارت است به داستان شب معراج که رسول اکرم به هیچ جانب ننگریست و تنها متوجه حضرت حق بود :
چشم او را که مهر مازاغ است
روضه گاه برون این باغ است.زان گل و زان نرگس کان باغ داشت
نرگس او سرمه مازاغ داشت.ز حوران گرچه صحن باغ پر بود
دو چشمش سرمه مازاغ پر بود.

۱. بدون انحراف، بدون میل به جانبی.
۲. ویژگی آنچه باعث می شود چشم به سویی توجه نکند: ز حوران گرچه صحن باغ پر بود / دو چشمش سرمهٴ مازاغ پر بود (عطار: ۹۹ ). &delta، مٲخوذ از آیۀ «مازاغَ البصرُ و ماطَغی» (نجم: ۱۷ ).