عجایب المخلوقات و غرایب الموجودات، با نام های دیگر عجایب نامه و جام گیتی نمای، کتابی است به زبان فارسی نوشتهٔ محمد بن محمود بن احمد طوسی (همدانی). مؤلف این اثر را میان سال های ۵۵۱-۵۶۲ ق به نام ابوطالب طغرل فرزند ارسلان فرزند طغرل سلجوقی در ده رکن و قانون نوشت.
۱. عجایب اجرام سماوی، فرشتگان، قطبین، سیارات و کرات، آفتاب، ماه، خواص کواکب، بروج دوازده گانه
۲. عجایب پدیده هایی که میان آسمان و زمین به وقوع می پیوندند و عجایب آتش
۳. عجایب زمین: دریاها، رودها، چشمه ها، چاه ها، زمین و اقالیم آن، کوه ها، سنگها و جواهرات و صخره ها
۴. عجایب کشورها و اقلیمها، مساجد و کلیساها
۵. عجایب درختان، میوه ها و علفها،
۶. عجایب صورتها، اشکال منقوره و منقوشه، طلسمها، مجسمه ها، قبور پیامبران و پادشاهان، گنجینهٔ شاهان
۷. عجایب شرف انسان و آفرینش وی: عقل، روح، ارواح حیاتی، طبقات مردم، اقوام، عقاید، قبیله ها و اقشار نجبا، نبوت، کیمیا، طب (خواص و طرز کار بدن، تغذیه و علم موالید، جبر و اختیار، علم نفس، تعبیر رؤیا، بعثت و قیامت
۸. عجایب (موجودات ماوراءالطبیعی)، اجنّه، اشباح، عفریتها، غولها، نسناس و...،
۹. عجایب پرندگان (مرغان)
۱۰. عجایب جانوران: انواع آنها، جانوران وحشی، دریایی، مارها و زهرها
در رکن های ده گانهٔ کتاب مطالبی در چندین باب آمده است:
قصد مؤلف از تألیف این اثر به نقل از مقدمه، این بوده که می خواسته است دیگران را از عجایب و غرایب دنیا آگاه سازد بی آنکه تن به سفر بدهند.
طرح ساختی این اثر به تقلید از طبقه بندی کتاب طبیعیات ارسطو شکل گرفته است، اما محتوای آن علمی نیست و مؤلف به غیر از گفتارهایی از پیامبر و پاره ای حکایات تاریخی، به توصیف جهانی خیالی پرداخته و میان قصه ها و اساطیر گم شده است. کتاب پر از حکایات گوناگون است و به همین سبب منبعی مهم برای مطالعه ادبیات عامیانه در ایران به شمار می آید
۱. عجایب اجرام سماوی، فرشتگان، قطبین، سیارات و کرات، آفتاب، ماه، خواص کواکب، بروج دوازده گانه
۲. عجایب پدیده هایی که میان آسمان و زمین به وقوع می پیوندند و عجایب آتش
۳. عجایب زمین: دریاها، رودها، چشمه ها، چاه ها، زمین و اقالیم آن، کوه ها، سنگها و جواهرات و صخره ها
۴. عجایب کشورها و اقلیمها، مساجد و کلیساها
۵. عجایب درختان، میوه ها و علفها،
۶. عجایب صورتها، اشکال منقوره و منقوشه، طلسمها، مجسمه ها، قبور پیامبران و پادشاهان، گنجینهٔ شاهان
۷. عجایب شرف انسان و آفرینش وی: عقل، روح، ارواح حیاتی، طبقات مردم، اقوام، عقاید، قبیله ها و اقشار نجبا، نبوت، کیمیا، طب (خواص و طرز کار بدن، تغذیه و علم موالید، جبر و اختیار، علم نفس، تعبیر رؤیا، بعثت و قیامت
۸. عجایب (موجودات ماوراءالطبیعی)، اجنّه، اشباح، عفریتها، غولها، نسناس و...،
۹. عجایب پرندگان (مرغان)
۱۰. عجایب جانوران: انواع آنها، جانوران وحشی، دریایی، مارها و زهرها
در رکن های ده گانهٔ کتاب مطالبی در چندین باب آمده است:
قصد مؤلف از تألیف این اثر به نقل از مقدمه، این بوده که می خواسته است دیگران را از عجایب و غرایب دنیا آگاه سازد بی آنکه تن به سفر بدهند.
طرح ساختی این اثر به تقلید از طبقه بندی کتاب طبیعیات ارسطو شکل گرفته است، اما محتوای آن علمی نیست و مؤلف به غیر از گفتارهایی از پیامبر و پاره ای حکایات تاریخی، به توصیف جهانی خیالی پرداخته و میان قصه ها و اساطیر گم شده است. کتاب پر از حکایات گوناگون است و به همین سبب منبعی مهم برای مطالعه ادبیات عامیانه در ایران به شمار می آید
wiki: عجایب المخلوقات
عجایب المخلوقات (زکریای قزوینی). عجائب المخلوقات وغرائب الموجودات (شگفتی های آفریدگان و موجودات) کتابی است در زمینه هیئت و جهان شناسی و علم الاشیا و شگفتی های عالم خلقت، نوشتهٔ زکریا قزوینی. قزوینی این کتاب را نخست به زبان عربی نوشت و سپس خود نسخه ای فارسی از آن تدوین کرد.
اگر بن انار شیرین اندکی باز کنند و سرکه در آن ریزند، انار ترش شود، اگر بن درخت انار ترش را باز کنند و انگبین در آن ریزند، انار را شیرین کند. و انگور آنکه باید نشاند کی ماه چهارده بود، نه از سر قضیب و نه از بن ولیکن از میانه و هر دو سر به سرگین گاو در باید گرفت و قدری نانخواه در بن افکنند و در رز البته نخود و کرنب(کلم) بکارند و دو ارش بزمین فرو ترد و اگر شاخ وی برشکافند چنانک پوست جدا نگردد و پشمکی که در میانه است بردارد و برهم نهند راست و بپوست بید تنگ ببندد و بگذارد تا پرورده شود انگور این درخت را دانه نبود.
آشنان:(درختچه ای در شوره زار)، از دخان او جمله هوام(حشرات) گریزند(عجایب قزوینی).
انجیر: شیخ الرئیس گوید اگر که دخان چوب انجیر در بوستانی پراکنند، که کرم آنجا افتاده باشد، جمله هلاک شود.
ترنج: صاحب الفلاحه(منظور بخش الفلاحه از جامع العلوم فخر رازی گوید رماد(خاکستر) و ورق کدو زیر درخت ترنج بگسترانند ثمر درخت ترنج بسیار شود و هم از آن نیفتد. و اگر درخت ترنج ضعیف باشد، او را به ورق یقطان(نوعی سنگ) پوشاننداو را قوی کند.
خرما: صاحب الفلاحه گوید، اگر نخلی بار نیاورد و دو سال بر او متسکرد شود، مردی تیشه یا تبری بردارد، و نزد او شود. و با ذکری گوید، مسند؟ از امسال بر خواهد آورد. و این درخت را خواهم انداخت که هیچ باری نمی آورد. و بدان فاس نخل را دو سه ضربت زند. آن مرد دست او را بگیرد و گوید که مپسند. از امسال صبر کن. اگر بار نیاورد، هر چه خواهی بکن. صاحب الفلاحه گوید، که در آن سال ثمر بسیار آورد. و غیر نخل نیز همچنین است که با این عمل بار آورد.
تاریخ نوشتن عجایب المخلوقات را به سال ۶۷۸ هجری قمری مطابق با ۱۲۸۰ میلادی گزارش کرده اند. دست نوشتهٔ اصلی آن در حال حاضر در موزهٔ مونیخ آلمان موجود است. این کتاب به چندین زبان زنده دنیا ترجمه شده است.
کتاب شامل چهار مقدمه و دو مقاله است. مقالهٔ اول در عُلویات؛ مقالهٔ دوم در سُفلیات، که شامل عناصر و معدنیات، نباتات و حیوانات است. در مورد تمام کائنات روی زمین، بروج، ماه ها، فصول سال، ستارگان، زمین، کوهها، دریاها، رودها، جانوران، و تمام موجودات دنیا سخن رفته است.
این کتاب نخستین بار به اهتمام ووستنفلد در ۱۸۴۸ در گوتینگن، و ترجمهٔ نیمی از آن توسط هرمان اته در ۱۸۶۸ در لایپزیگ به طبع رسیده است. در سال ۱۳۰۹ هجری قمری نیز در مصر به چاپ رسیده است. چاپ ترجمه فارسی کتاب در سال ۱۲۸۳ هجری قمری در لکناو بوده است. همچنین ترجمه فرانسوی آن در سال ۱۸۰۵ در پاریس به زیر چاپ رفته و بعداً این کتاب به چند زبان دیگر مانندترکی، آلمانی، یونانی ترجمه و چاپ شده است.
اگر بن انار شیرین اندکی باز کنند و سرکه در آن ریزند، انار ترش شود، اگر بن درخت انار ترش را باز کنند و انگبین در آن ریزند، انار را شیرین کند. و انگور آنکه باید نشاند کی ماه چهارده بود، نه از سر قضیب و نه از بن ولیکن از میانه و هر دو سر به سرگین گاو در باید گرفت و قدری نانخواه در بن افکنند و در رز البته نخود و کرنب(کلم) بکارند و دو ارش بزمین فرو ترد و اگر شاخ وی برشکافند چنانک پوست جدا نگردد و پشمکی که در میانه است بردارد و برهم نهند راست و بپوست بید تنگ ببندد و بگذارد تا پرورده شود انگور این درخت را دانه نبود.
آشنان:(درختچه ای در شوره زار)، از دخان او جمله هوام(حشرات) گریزند(عجایب قزوینی).
انجیر: شیخ الرئیس گوید اگر که دخان چوب انجیر در بوستانی پراکنند، که کرم آنجا افتاده باشد، جمله هلاک شود.
ترنج: صاحب الفلاحه(منظور بخش الفلاحه از جامع العلوم فخر رازی گوید رماد(خاکستر) و ورق کدو زیر درخت ترنج بگسترانند ثمر درخت ترنج بسیار شود و هم از آن نیفتد. و اگر درخت ترنج ضعیف باشد، او را به ورق یقطان(نوعی سنگ) پوشاننداو را قوی کند.
خرما: صاحب الفلاحه گوید، اگر نخلی بار نیاورد و دو سال بر او متسکرد شود، مردی تیشه یا تبری بردارد، و نزد او شود. و با ذکری گوید، مسند؟ از امسال بر خواهد آورد. و این درخت را خواهم انداخت که هیچ باری نمی آورد. و بدان فاس نخل را دو سه ضربت زند. آن مرد دست او را بگیرد و گوید که مپسند. از امسال صبر کن. اگر بار نیاورد، هر چه خواهی بکن. صاحب الفلاحه گوید، که در آن سال ثمر بسیار آورد. و غیر نخل نیز همچنین است که با این عمل بار آورد.
تاریخ نوشتن عجایب المخلوقات را به سال ۶۷۸ هجری قمری مطابق با ۱۲۸۰ میلادی گزارش کرده اند. دست نوشتهٔ اصلی آن در حال حاضر در موزهٔ مونیخ آلمان موجود است. این کتاب به چندین زبان زنده دنیا ترجمه شده است.
کتاب شامل چهار مقدمه و دو مقاله است. مقالهٔ اول در عُلویات؛ مقالهٔ دوم در سُفلیات، که شامل عناصر و معدنیات، نباتات و حیوانات است. در مورد تمام کائنات روی زمین، بروج، ماه ها، فصول سال، ستارگان، زمین، کوهها، دریاها، رودها، جانوران، و تمام موجودات دنیا سخن رفته است.
این کتاب نخستین بار به اهتمام ووستنفلد در ۱۸۴۸ در گوتینگن، و ترجمهٔ نیمی از آن توسط هرمان اته در ۱۸۶۸ در لایپزیگ به طبع رسیده است. در سال ۱۳۰۹ هجری قمری نیز در مصر به چاپ رسیده است. چاپ ترجمه فارسی کتاب در سال ۱۲۸۳ هجری قمری در لکناو بوده است. همچنین ترجمه فرانسوی آن در سال ۱۸۰۵ در پاریس به زیر چاپ رفته و بعداً این کتاب به چند زبان دیگر مانندترکی، آلمانی، یونانی ترجمه و چاپ شده است.