معین الدین محمد اسفزاری

معین الدین محمد زمجی اسفزاری از تاریخ نگاران، دانشمندان و خوشنویسان عصر تیموری در قرن نهم هجری است؛ که در برخی منابع به اشتباه تاریخ حیاتش را قرن دهم ذکر کرده اند.
ترسل و منشات: که رساله ای است دربارهٔ آیین نگارش نامه ها. رک:تصحیح نسخه خطی ترسل و منشات اسفزاری. بهمن علامی، استاد راهنما:دکتر محمد حکیم آذر-دانشگاه آزاد اسلامی واحد شهرکرد. مرداد۱۳۹۰.(پایان نامه)
روضات الجنات فی اوصاف مدینه هرات: که دنباله تاریخ نامه هرات اثر سیف بن محمد بن نعقوب هروی (سیفی هروی) که وقایع هرات را در (۷۲۱–۶۱۸ ه ق) توصیف کرده، به شمار می رود. این کتاب تاریخ هرات را تاسال ۸۷۵ ه ق در بر دارد و در ۲۶ روضه فصل بندی شده است و در آن اطلاعاتی است که در منابع دیگر نیامده است. گرچه بیشتر مطالب آن تکرار گفته های مورخین معاصر پیشین از جمله ابواسحق احمد بن یاسین، شیخ عبد الرحمن نامی، سیفی هروی و ربیعی پوشنگی است، اما بخش آخر کتاب منحصر به دیده ها و شنیده های مورخ است و روش نگارش کتاب نیز یکی از بهترین و روانترین نمونه های نثر فارسی درقرن نهم می باشد. مطالب کتاب شامل ۲۶ روضه یا فصل است که روضه های هفتم تا دهم دربارهٔ اخبار ملوک آل کرت و ذکر بلاد و ابنیه و مزارات و عمران خراسان و هرات در عهد تیموری است. کتاب مزبوز تاریخ هرات را زمان تصرف آنجا توسط سلطان حسین بایقرا در بر دارد. همچنین اطلاعات جالبی دربارهٔ رجال خراسان و هرات درضمن مطالب کتاب آمده است.
وی مؤلف کتاب روضات الجنات فی تاریخ مدینة هرات است که آن را در سال ۹–۸۹۷ هـ. ق. تألیف کرده و به سلطان حسین بایقرا تقدیم کرد. این کتاب که تاریخی است از شهر هرات وقایع را تا سال ۸۷۵ هـ. ق. ذکر کرده است.
معین الدین اسفزاری در خط تعلیق یا ترسل نیز مهارت داشته و به شغل انشاء نامه ها و منشورهای دولتی مشغول بوده و رساله ای هم در این باره تألیف کرده است. افزون بر آن دستی هم در شاعری و علوم ادبی زمانه داشته است.
معین الدین محمد اسفزاری از آغاز جوانی دراسفزار آغاز به کسب علم و هنر نمود و نزد استادان زمان به تحصیل پرداخت اما از سال ۸۷۳ به هرات رفت و از محضر نورالدین عبد الرحمن جامی عارف و شاعر پر آوازه بهره برد.

[ویکی فقه] معین الدین محمد اسفزاری در هرات به دنیا آمد. وی در علوم مختلف همچون صرف و نحو، منطق ، معانی و بیان، زبان و ادبیات عرب، فقه حنفی، تفسیر و احادیث و غیره مهرات داشته است.
معین الدین محمد اسفزاری در اسفزار (از توابع هرات) متولد شد، او از آغاز جوانی در اسفزار آغاز به کسب علم و هنر نمود و نزد استادان زمان، به تحصیل پرداخت؛ اما از سال ۸۷۳ به هرات رفت و از محضر نورالدین عبدالرحمن جامی عارف و شاعر پر آوازه بهره برد. او مدتی بعد در سن ۲۰ سالگی در دیوان خواجه مجدالدین محمد، وزیر سلطان حسین بایقرا، به منشی گری مشغول شد. وی در هرات مهارت خود را در علوم گوناگون؛ چون صرف و نحو، منطق ، معانی و بیان، زبان و ادبیات عرب، فقه حنفی، تفسیر و احادیث، زبان و ادبیات فارسی و هراتی و ترکی جغتایی و قواعد انشاء و علم تاریخ و جغرافیا و هنرهایی چون شعر و خوشنویسی و نیز مختصری هیئت و نجوم و طب و موسیقی تکمیل کرد. هنگامی که معین الدین محمد زمجی اسفزاری هنوز در اسفزار به تحصیل مشغول بود، در زمان سلطان ابوسعید تیموری، مولانا شرف الدین عبدالقهار متخلص به شریف که از دانشمندان روزگار بود، از آن جا گذشت و معین الدین را ملاقات کرد. مولانا شرف الدین به بدیهه این شعر را گفت: دارد نشانی از بهشت آب و هوای اسفزار؛ معین الدین اسفزاری نیز در پاسخ وی چنین سرود: اکنون ز یمن مقدمت دارد به جنت افتخار.
معاصرین و همنشینان
افزون بر عبدالرحمن جامی که اولین استاد عرفانی او در هرات بود، معین الدین محمد با دانشمندانی؛ چون محمد فرهی، میرخواند امیر علیشیر نوایی، مولانا عبدالواسع نظامی (منشی و مورخ)، شیخ عبدالله دیوانه (خوشنویس)، خواجه غیاث الدین ده دار (ندیم سلطان حسین بایقرا) معاصر و همنشین بوده است.
تالیف روضات الجنات
معین الدین محمد زمجی اسفزاری، عمده عمر خود را در زمان سلطان حسین بایقرا تیموری گذراند و از حمایت قوام الدین نظام الملک وزیر برخوردار بود. از سال ۸۹۷ خواجه قوام الدین نظام الملک به وزارت سلطان حسین بایقرا رسید و اسفزاری به خدمت او درآمد. به فرمان وی کتاب «روضات الجنات فی اوصاف مدینه هرات» را در تاریخ شهر هرات شروع به تالیف کرد. هدف وزیر هم خدمت به شاه و هم جاویدان کردن اثری بوده است، از نویسنده ای دانا وادیبی کامل. گویا اسفزاری نیز از مدت ها پیش در چنین اندیشه ای بوده است. اسفزاری درصد افزودن کتاب دیگری در ادامه شرح وقایع کتاب روضات الجنات بوده است که به دلیل نا آرامی های ناشی از کشته شدن خواجه قوام الدین نظام الملک در ۹۰۳ ه ق این کار صورت نپذیرفت.
منشی دربار
...