مادیانِ هَزار دادِستان (ماتِکانِ هَزار داتِستان؛ به معنای «کتاب هزار رأی قضایی») کتابی است به پارسی میانه و تنها سند و مدرک کامل موجود در خصوص نظام حقوقی دوره ساسانیان است. این متن گذشته از مباحث بسیار گوناگون در حقوق مدنی، از جهات دیگر از جمله اشاره به مناصب و عناوین دولتی، شرح وظایف قضات، ضابطین قانون، مجریان قانون، وکلا و غیره نیز دارای اهمیت ویژه است. این مجموعه مباحث مربوط به احوال شخصی، اهلیت، حجر، قیومیت، ازدواج، طلاق، نفقه، ارث، مالکیت و غیره را در بر می گیرد. این کتاب به خط و زبان پهلوی ساسانی (پارسیک) و احتمالا در دوره حکومت خسرو پرویز (۵۵۹–۶۲۸ میلادی) و بنا به نظر عریان در دوران یزدگرد سوم، در گور (فیروزآباد کنونی) که مرکز استان (شهرب) فارس بوده، نوشته شده است.
ماتیکان هزارداتستان اشم وهو و جز أن: دستنویس. اف ۲۵. به کوشش ماهیار نوابی، کیخسرو جاماسپ اسا و با همکاری فنی محمود طاووسی. جاماسپ اسا، کیخسرو. م. مؤسسه أسیائی دانشگاه پهلوی، ۲۵۳۵ شاهنشاهی.
شهزادی، رستم: قانون مدنی زرتشتیان در زمان ساسانیان: گفتاری دربارهٔ کتاب ماتیکان هزار داتستان، یا، هزار ماده از قوانین مدنی ساسانیان، مشتمل بر شرح مختصری از فصول و مفاد هر بخش از آن کتاب. گردآورنده و ترجمه رستم شهزادی؛ به کوشش مهرانگیز شهزادی. شهزادی، مهرانگیز. تهران: فروهر: ۱۳۸۶ خ.
برای نوشتارهای بیشتر فارسی به بخش منابع در زیر رجوع نمایید.
این مجموعه نظریه های حقوقی ایران باستان دست کم ۲۳۸۱ سال پس از پدید آمدن سنگ نبشته قانون حمورابی در سال ۶۱۶ میلادی به صورت کتاب گردآوری شده و یک نسخه از آن به دست ما رسیده است. این نسخه که میراث یک خانواده زرتشتی ایرانی بوده به صورت دو نیمه ناقص جداشده موجود است که برخی از واژه های آن ها نیز آسیب دیده و ناخوانا شده است. مادَیان هَزار دادِستان از مهم ترین اسناد تاریخ حقوقی ایران باستان است اما این کتاب یک مجموعه قانون مُدوّن یا یک رساله حقوقی نیست. مجموعه ای فراهم آمده از پرونده های قضائی است. نحوه ارائه مطالب در آن به شیوه نقل و بیان موردی است و تعریف یا توصیفی از مفاهیم و اصطلاحات حقوقی را در بر ندارد.
نویسنده آن فرخ مرد بهرامان یک قاضی زمان خسرو پرویز است که در شهر گور می زیسته و خود و پدرش در دستگاه قضایی ساسانی بوده اند و به اوراق و اسناد بایگانی قضایی دسترسی داشته اند. وی در مقدمه کتاب نوشته است: با ذکر قوانین چندی، بزرگی و نیکی و استواری قانونگذاران را آن چنان که از کوشش بشر و نیروی اندیشه و خردِ خدادادهِ آدمی وضع گردیده نشان دهم. باشد که در منکوب کردن دروغ و ناراستی نائل آیم...
«فرخ مرد بهرامان» رأی های صادر از دادگاه های دادگستری ایران ساسانی در سده سوم تا هفتم میلادی را از بایگانی دادگستری گور بیرون آورده و فشرده و کوتاه کرده و در این کتاب گردآورده است.
ماتیکان هزارداتستان اشم وهو و جز أن: دستنویس. اف ۲۵. به کوشش ماهیار نوابی، کیخسرو جاماسپ اسا و با همکاری فنی محمود طاووسی. جاماسپ اسا، کیخسرو. م. مؤسسه أسیائی دانشگاه پهلوی، ۲۵۳۵ شاهنشاهی.
شهزادی، رستم: قانون مدنی زرتشتیان در زمان ساسانیان: گفتاری دربارهٔ کتاب ماتیکان هزار داتستان، یا، هزار ماده از قوانین مدنی ساسانیان، مشتمل بر شرح مختصری از فصول و مفاد هر بخش از آن کتاب. گردآورنده و ترجمه رستم شهزادی؛ به کوشش مهرانگیز شهزادی. شهزادی، مهرانگیز. تهران: فروهر: ۱۳۸۶ خ.
برای نوشتارهای بیشتر فارسی به بخش منابع در زیر رجوع نمایید.
این مجموعه نظریه های حقوقی ایران باستان دست کم ۲۳۸۱ سال پس از پدید آمدن سنگ نبشته قانون حمورابی در سال ۶۱۶ میلادی به صورت کتاب گردآوری شده و یک نسخه از آن به دست ما رسیده است. این نسخه که میراث یک خانواده زرتشتی ایرانی بوده به صورت دو نیمه ناقص جداشده موجود است که برخی از واژه های آن ها نیز آسیب دیده و ناخوانا شده است. مادَیان هَزار دادِستان از مهم ترین اسناد تاریخ حقوقی ایران باستان است اما این کتاب یک مجموعه قانون مُدوّن یا یک رساله حقوقی نیست. مجموعه ای فراهم آمده از پرونده های قضائی است. نحوه ارائه مطالب در آن به شیوه نقل و بیان موردی است و تعریف یا توصیفی از مفاهیم و اصطلاحات حقوقی را در بر ندارد.
نویسنده آن فرخ مرد بهرامان یک قاضی زمان خسرو پرویز است که در شهر گور می زیسته و خود و پدرش در دستگاه قضایی ساسانی بوده اند و به اوراق و اسناد بایگانی قضایی دسترسی داشته اند. وی در مقدمه کتاب نوشته است: با ذکر قوانین چندی، بزرگی و نیکی و استواری قانونگذاران را آن چنان که از کوشش بشر و نیروی اندیشه و خردِ خدادادهِ آدمی وضع گردیده نشان دهم. باشد که در منکوب کردن دروغ و ناراستی نائل آیم...
«فرخ مرد بهرامان» رأی های صادر از دادگاه های دادگستری ایران ساسانی در سده سوم تا هفتم میلادی را از بایگانی دادگستری گور بیرون آورده و فشرده و کوتاه کرده و در این کتاب گردآورده است.
wiki: مادگان هزار دادستان