قسطا. [ ق ُ ] (اِخ ) ابن لوقا بعلبکی . فیلسوف و ریاضی دان رومی الاصل است . وی در زبان یونانی با فصاحت سخن میگفت و عربی را نیکو میدانست و بسیاری از کتابهای قدیمی را ترجمه کرد و به تألیفات چندی پرداخت از جمله :
1- الفلاحة الیونانیة، چاپ شده .
2- ثلاث مقالات فی رفع الاجسام الثقیلة، چاپ شده .
3- المرایا المحرقة.
4- الاوزان و المکاییل .
5- الفصل بین الروح و النفس ، خطی .
6- الفردوس ، فی التاریخ .
7- العمل بالکرة الفلکیة، خطی ، یا این همان کتاب «الاکر» خطی است که آن را از تاوذیوس ترجمه کرده و ثابت بن قرة آن را اصلاح و تحریر نموده است .
8- المطالع، خطی ، و آن را از انسقلاوس نقل کرده است و کندی آن را اصلاح و تحریر کرده است .
9- رساله ٔ ذات الکرسی الافاقی ، خطی ، درباره ٔ فلک .
10- رسالة فی اختلاف الناس فی سیرهم و اخلاقهم ، خطی .
11- رسالة فی تدبیر الابدان فی السفر، خطی .
12- البلغم و علله ، خطی .
13- رسالة فی علل الشعر، خطی .
14- العمل بالاسطرلاب ، خطی .
15- هیاءةالافلاک ،خطی . وی در زمان مقتدرباﷲ عباسی بود و در ارمینیه به سال
300 هَ . ق . وفات یافت . (طبقات الاطباء ج
1 ص
244)(اخبار الحکماء ص
173) (جولة فی دور الکتب الامیرکیه ص
93 و
94) (هدیة العارفین ج
1 ص
835) (خزائن الاوقاف ص
331) (مختصرالدول ص
259) (اعلام زرکلی چ
2 ص
40 و
41).
قسطا نام پسر لوقا است و ایشان دوحکیم بودند در یونان و او کتابی در دین آتش پرستی به نام پدر خود تصنیف کرده بود، و بعضی گویند قسطا نام کتابی است که لوقا تصنیف کرده بود. (برهان ). وی در زمان مأمون عباسی میزیست و زبان عربی و یونانی نیک میدانست ، از جمله کتبی که او واسطه ٔ ترجمه ٔ آن از یونانی بوده مجسطی و دیگری اقلیدوس الحکمه است . (فرهنگ شعوری ). کتاب اُکر که در زمان احمدبن معتصم باﷲ عباسی تا شکل خامس از مقاله ٔ سیُم آن را ترجمه کرده و کتاب مساکن ثاودسیوس در طهران به سال
1304 هَ . ق . چاپ سنگی شده است . کتابهای زیر را قاموس الاعلام ترکی از جمله تألیفات وی نام برده است :
1- کتاب فی اوجاع النقرس .
2- کتاب فی الروائح و عللِها.
3- کتاب جامع فی الدخول الی علم الطب .
4- کتاب فی النبیذ و شربه فی الولایم .
5- کتاب فی الاسطقسات .
6- کتاب فی السحر.
7- کتاب فی العطش .
8- کتاب فی القوة و الضعف .
9- کتاب فی الاغذیه علی طریق القوانین الکلیه .
10- کتاب فی النبض و معرفة الحُمَّیات و ضروب البحرانات .
11- کتاب فی علة الموت فجاءة.
12- کتاب فی معرفة الخدر و انواعه وعلله و اسبابه و علاجه .
13- کتاب فی ایام البحران فی الامراض الحادّة.
14- کتاب فی الاخلاط الاربعة و ما تشترک فیه .
15- کتاب فی الکبد و خلقتها و ما یعرض فیها من الامراض .
16- رسالة فی المروحة و اسباب الریح .
17-کتاب فی مراتب کتب الطیبة.
18- کتاب فی تدبیر الابدان فی سفر الحج .
19- کتاب فی دفع ضرر السموم .
20- کتاب فی المدخل الی علم الهندسه .
21- کتاب آداب الفلاسفه .
22- کتاب فی الفرق بین الحیوان الناطق و غیرالناطق .
23- کتاب فی تولد الشعر.
24- کتاب فی الفرق بین النفس و الروح .
25- کتاب فی الحیوان الناطق .
26- کتاب فی الجزء الذی لایتجزی .
27- کتاب فی حرکة الشریان .
28- کتاب فی النوم و الرؤیا.
29- کتاب فی العضو الرئیسی من البدن .
30- کتاب فی البلغم .
31- کتاب فی الدم .
32- کتاب فی المرة الصفراء.
33- کتاب فی المرة السوداء.
34- کتاب فی شکل الکرة و الاسطوانة.
35- کتاب فی الهیاءة و ترکیب الافلاک .
36- کتاب فی حساب التلاقی علی جهة الجبر و المقابلة.
37- کتاب فی العمل بالکرة الکلیرة النجومیة.
38- کتاب السیاسة.
39- کتاب المدخل الی المنطق .
40- شرح مذهب الیونانیین .
41- کتاب فی شکوک کتاب اقلیدس .
42- المدخل الی علم النجوم . (قاموس الاعلام ترکی ). و رجوع به عیون الانباء و فهرست ابن ندیم و تاریخ الحکماء القفطی شود
: آن حرفهای خط کتاب او
گوئی حروف دفتر قسطا شد.
دقیقی .
هر کسی چیزی همی گوید ز تیره رای خویش
تا گمان آید که او قسطای بِن ْ لوقاستی .
ناصرخسرو.
به قسطاسی بسنجم رازموبد
که جوسنگش بود قسطای لوقا.
خاقانی .
