ابراهیم بن سَیّار بن هانئ البصری (درگذشته ۲۲۱هـ) مشهور به ابواسحاق النَّظّام یا نظام یکی از اندیشمندان نامدار معتزله است. وی را از متکلمانی دانسته اند که با کتب فلسفی آشنایی فراوان داشته و با تأثیر پذیری از فلاسفه، ترکیب جسم از اجزاء تجذیه ناپذیر را نپذیرفته.
الإنتصار و رد علی ابن الراوندی الملحد (اوراق شرقیة بیروت طـ۳، ۱۹۹۳م)
فضل الاعتزال وطبقات المعتزلة (دارالتونسیة للنشر ـ تحقیق: الاستاذ فؤاد سیّد)
تاریخ بغداد (دارالکتب العلمیة ـ بیروت)
الفرق بین الفرق
الفصل فی الملل والأهواء والنحل (ویکی مصدر، المکتبة الحرة)
المنتظم
ضحی الاسلام (مکتبة النهضة طـ۶)
الاجماع فی الشریعة الاسلامیة(علی عبدالرازق)
استاد احمد امین می گوید که معتزله پس از النظّام در مقایسه با او عیالند و جاحظ ـ که خود از اکابر معتزله و بزرگترین نثرنویس ادبیات عربی است ـ در جزء چهارم کتاب «الحیوان» می نویسد: «اگر جایگاه رفیع متکلمین وجود نداشت عوام ملل مختلف هلاک می شدند و اگر جایگاه رفیع معتزله وجود نداشت عوام تمام نحله ها هلاک می گشتند لکن شاید نتوانم بگویم که اگر ابراهیم و اصحاب او وجود نداشتند تمام معتزله نابود می شدند ولی می گویم که او راه ها را به معتزله نشان داد و مسائل آنها را حل کرد» همچنین جاحظ در وصف او می گوید: «الاوائل یقولون انه یکون فی کل ألف سنة رجل لا نظیر له، فإن کان ذلک صحیحاً، فهو أبو إسحاق النظّام: قدما می گویند هر هزار سال شخصی ظاهر می شود که بی نظیر است اگر چنین مطلبی درست باشد آن شخص النظّام است»
در مورد تولد او تاریخ درستی در دست نیست اما فوت او را سال ۲۲۱ یا ۲۳۰ هجری قمری ذکر کرده اند. معروفترین استاد النظّام دایی او، ابوالهذیل العلّاف و مشهورترین شاگرد او هم جاحظ (۲۵۵هـ) می باشد. او در مسائل متعددی آرای منحصربه فرد داشته و با تعدادی از نظریات ابوهذیل مخالفت کرده است. بزرگان معتزله در وصف نبوغ و دانش او سخنها گفته اند. برای مثال جاحظ می گوید که شخصی را از نظّام آگاه تر به مسائل فقهی و کلامی نیافتم. همچنین نقل شده که او در همان کودکی تمام قرآن و تورات و انجیل و تفاسیر آن ها را حفظ کرد.
الخطیب البغدادی در شرح حال نظّام می نویسد که او از متکلمین قهار و ادیبان کم نظیر بوده و اشعاری را هم از او نقل می کند. از جمله، سخن معروفی از نظّام نقل شده است:
الإنتصار و رد علی ابن الراوندی الملحد (اوراق شرقیة بیروت طـ۳، ۱۹۹۳م)
فضل الاعتزال وطبقات المعتزلة (دارالتونسیة للنشر ـ تحقیق: الاستاذ فؤاد سیّد)
تاریخ بغداد (دارالکتب العلمیة ـ بیروت)
الفرق بین الفرق
الفصل فی الملل والأهواء والنحل (ویکی مصدر، المکتبة الحرة)
المنتظم
ضحی الاسلام (مکتبة النهضة طـ۶)
الاجماع فی الشریعة الاسلامیة(علی عبدالرازق)
استاد احمد امین می گوید که معتزله پس از النظّام در مقایسه با او عیالند و جاحظ ـ که خود از اکابر معتزله و بزرگترین نثرنویس ادبیات عربی است ـ در جزء چهارم کتاب «الحیوان» می نویسد: «اگر جایگاه رفیع متکلمین وجود نداشت عوام ملل مختلف هلاک می شدند و اگر جایگاه رفیع معتزله وجود نداشت عوام تمام نحله ها هلاک می گشتند لکن شاید نتوانم بگویم که اگر ابراهیم و اصحاب او وجود نداشتند تمام معتزله نابود می شدند ولی می گویم که او راه ها را به معتزله نشان داد و مسائل آنها را حل کرد» همچنین جاحظ در وصف او می گوید: «الاوائل یقولون انه یکون فی کل ألف سنة رجل لا نظیر له، فإن کان ذلک صحیحاً، فهو أبو إسحاق النظّام: قدما می گویند هر هزار سال شخصی ظاهر می شود که بی نظیر است اگر چنین مطلبی درست باشد آن شخص النظّام است»
در مورد تولد او تاریخ درستی در دست نیست اما فوت او را سال ۲۲۱ یا ۲۳۰ هجری قمری ذکر کرده اند. معروفترین استاد النظّام دایی او، ابوالهذیل العلّاف و مشهورترین شاگرد او هم جاحظ (۲۵۵هـ) می باشد. او در مسائل متعددی آرای منحصربه فرد داشته و با تعدادی از نظریات ابوهذیل مخالفت کرده است. بزرگان معتزله در وصف نبوغ و دانش او سخنها گفته اند. برای مثال جاحظ می گوید که شخصی را از نظّام آگاه تر به مسائل فقهی و کلامی نیافتم. همچنین نقل شده که او در همان کودکی تمام قرآن و تورات و انجیل و تفاسیر آن ها را حفظ کرد.
الخطیب البغدادی در شرح حال نظّام می نویسد که او از متکلمین قهار و ادیبان کم نظیر بوده و اشعاری را هم از او نقل می کند. از جمله، سخن معروفی از نظّام نقل شده است:
wiki: ابراهیم بن سیار معتزلی