میدان ارگ

مختصات: ۳۵°۴۰′۴۵″شمالی ۵۱°۲۵′۰۸″شرقی / ۳۵٫۶۷۹۰۶۷°شمالی ۵۱٫۴۱۸۹۱۷°شرقی / 35.679067; 51.418917توپ مروارید در میدان ارگ   ایستگاه رادیو تهران در میدان ارگ   تماشای کشتی پهلوانی در دوره قاجار در میدان ارگ   میدان ارگ سال ۱۹۱۰ میلادی   دروازه ارگ سال ۱۸۸۵ میلادی   دروازه ارگ سال ۱۸۹۲ میلادی
میدان ارگ یا میدان شاه (در دوره قاجار) یا میدان توپخانه قدیم (با میدان توپخانه (سپه) اشتباه نشود) میدانی در در شمال تهران قدیم درون حصار صفوی (شاه طهماسبی) بود. این میدان در گوشه جنوب غربی ارگ تهران جای گرفته بود.
تاریخ ارگ تهران به دوره صفویه بازمی گردد. این ارگ خود بارویی جداگانه داشت و خندقی آن را از شهر جدا می کرد در این فاصله بین خندق و ورودی ارگ میدانی جای رفته بود که به نام های میدان شاه، میدان توپخانه (قدیم) (به دلیل وجود توپ های مختلف از جمله توپ مروارید)، باغ گلشن، میدان ارگ، تخته پل (برای ورود به این میدان پلی چوبین بر روی خندق زده بودند) شناخته می شد.
در دوره سلطنت ناصرالدین شاه توپ های این میدان جمع آوری شده و به میدان توپخانه (جدید) منتقل کردند. در واقع آنچه که از میدان توپخانه قدیم برجای مانده است تنها توپ مروارید است.

میدان اَرگ
ساختمان رادیو تهران 1330ش، ساختمان رادیو تهران 1330ش، شمال سبزه میدان، جنوب میدان امام خمینی در تهران. بنای آن در دورۀ صفویان نهاده شده است. تا اواسط دورۀ قاجار میدانی شرقی ـ غربی و حد شمالی شهر بود. در دورۀ فتحعلی شاه قاجار، میدان ارگ نامیده شد. چهار طرف میدان سربازان از ارگ سلطنتی محافظت می کردند. تنها گذرگاهِ مردم بر ارگْ صحرایی پرگردوخاک و شلوغ و آشفته بود. میدان ارگ در دورۀ محمدشاه نظیف و مرتب شد و میدان شاه نام گرفت. در ۱۲۶۷ق، به دستور امیرکبیر، اتاقک هایی دورتادور آن برای سربازان ساخته شد و چون توپ مروارید و چند توپ دیگر در آن جا قرار داشت، میدان توپخانه نامیده شد. در ۱۲۸۱ق، در وسط میدان یک حوض بزرگ هشت ضلعی با باغچه های نرده دار در چهار طرف آن، و دو خیابان سنگ فرش شمالی ـ جنوبی برای رفت و آمد کالسکه و درشکه احداث شد و باغ گلشن نام گرفت. مردم آن جا را باغ میدان می نامیدند. بعدها دوباره میدان ارگ نامیده شد. میدان ارگ مرکز عمارت های دولتی بود و مهم ترین آن ها، سردر نقاره خانه، عمارت تلگراف خانه، عمارت دفترخانه یا عالی قاپو، عمارت دفتر استیفا و گرمخانه یا گلخانۀ سلطنتی بودند. به سبب واقع شدن نقاره خانه در این میدان، به آن میدان نقاره خانه نیز می گفتند. گاهی، پهلوانان در میدان ارگ کشتی می گرفتند و ناصرالدین شاه از بالاخانۀ عمارت تخت مرمر به تماشای مسابقه می نشست. در اعیاد نیز از همان محل، مراسم سلام نظامی را در میدان ارگ، نظاره می کرد. میدان ارگ، به سبب موقعیت خود، شاهد وقایع تاریخی بسیار بود، که مهم ترین آن حملۀ مردم به کامران میرزا نایب السلطنه، طرفدار قرارداد رژی، در جریان واقعۀ تحریم تنباکو بود. در آن روز بسیاری از مردم در میدان ارگ کشته و زخمی شدند. میدان ارگ گردشگاه مردم و محل تجمع فروشندگان دوره گرد و پرنده بازان بود. در دورۀ رضاشاه پهلوی حوض میدان ارگ به باغچه تبدیل شد، توپ مروارید به باشگاه افسران منتقل شد و به جای آن مجسمۀ شاه نصب شد. در اواخر دورۀ قاجار و اوایل دورۀ پهلوی، در روز عید قربان، مراسم شترقربانی در میدان ارگ برگزار می شد که بعدها برچیده شد. در دورۀ پهلوی مرکز اداری شهر تهران بود و ادارۀ رادیو و خبرگزاری پارس، و وزارتخانه های بهداری، کشور، راه، اطلاعات و بازرگانی در میدان ارگ بودند. امروز نیز چند وزارتخانۀ دولتی در آن جا قرار دارد.