راه اهن سراسری ایران

راه آهن سراسری ایران. راه آهن سراسری ایران نام راه آهنی است که در زمان پادشاهی رضا شاه پهلوی از جنوب تا شمال ایران کشیده شد. گرچه اولین خطوط راه آهن در دوران قاجار در ایران کشیده شد. این راه آهن بندر شاهپور (بندر امام خمینی فعلی) در ساحل خلیج فارس را به بندر شاه (بندر ترکمن فعلی) در ساحل دریای مازندران وصل می کرد. در طول اصلاحات ارضی محمد رضا شاه در سال ۱۹۶۳ به عنوان بخشی از «انقلاب سفید» راه آهن سراسری برای پیوند تهران به مشهد، تبریز و اصفهان ادامه داده شد.
ایستگاه راه آهن بندر امام خمینی (بندر شاهپور)
ایستگاه راه آهن اهواز
ایستگاه راه آهن اندیمشک
ایستگاه راه آهن دورود
ایستگاه راه آهن سمیه (فرعی)
ایستگاه راه آهن اراک
ایستگاه راه آهن قم
ایستگاه راه آهن تهران
ایستگاه راه آهن گرمسار
ایستگاه راه آهن ساری
ایستگاه راه آهن بندر ترکمن (بندر شاه)
روز چهارم اسفند ۱۳۰۵ شمسی لایحه تأسیس راه آهن سراسری ایران به تصویب نمایندگان مجلس شورای ملی رسید.در ۲۳ مهرماه ۱۳۰۶ اولین کلنگ ساختمان راه آهن سراسری در تهران محل فعلی ایستگاه تهران برزمین زده شد و از همان وقت رسماً ساختمان راه آهن از سه نقطه جنوب و مرکز و شمال توسط کشور آلمان آغاز شد؛ که بعده ها در زمان جنگ جهانی دوم توسط متفقین سلاح برای روسیه ارسال می کرد.
اولین کمپانی که در امر نقشه برداری و ساختمان راه آهن سراسری نماینده اش را به ایران فرستاد کمپانی ساختمانی یولن آمریکایی بود.|برای اینکه این امر با سرمایه داخلی انجام یابد و از طرفی تحمل هزینه آن برای ملت ایران طاقت فرسا نباشد، قبل از شروع به ساختمان راه آهن دولت وقت قانون انحصار قند و شکر و چای را وضع و در نهم خرداد ۱۳۰۴ به تصویب مجلس شورای ملی رسانید. بموجب این قانون مقرر گردید از هر سه کیلو قند و شکر دو ریال و از هر سه کیلو چای شش ریال مالیات اخذ و درآمد حاصله ازآن صرف هزینه ساختمان راه آهن سراسری گردد.
در آوریل ۱۹۳۳ ایران قراردادی را با شرکت دانمارکی کمپساکس به امضا رساند. کمپساکس در آن زمان مشغول ساخت و ساز راه آهن در ترکیه بود و رضاشاه توصیه ترکیه در مورد این شرکت را قبول کرد. از طرفی آوردن یک شرکت از یک کشور کوچک هیچ گونه خطر سیاسی برای استقلال ایران نداشت. کمپساکس برای اجرای بخشهای این قرارداد، با ۴۳ شرکت پیمانکاری مختلف از اروپا، ایالات متحده آمریکا و ایران قرارداد بست. مهندسین کمپساکس عملیات در هرکدام از بخشها را نظارت می کردند و عملیات را از دفتر مرکزی تهران هماهنگ می کردند. طبق قرارداد لازم بود کمپساکس خط را تا ماه مه ۱۹۳۹ تکمیل کند. کمپساکس پروژه را زیر بودجه و پیش از موعد مقرر در قرارداد به اتمام رساند و بنابراین این خط آهن در ۲۶ اوت ۱۹۳۸ افتتاح شد.

راه آهن سراسری ایران. نخستین بار در نامۀ ناپلئون سوم امپراتور فرانسه به ناصرالدین شاه و پس از بازگشت فرخ خان امین الملک از سفارت فرانسه، سخن از راه آهن رفته و در ۱۲۷۳ وارد مرحلۀ عمل شد، اما به دلایل سیاسی در ۱۸۷۳/۱۲۹۰ق رسماً لغو شد. در ۱۸۷۴/۱۲۹۱ق بارون فون فالکن هاگن، افسر عالی رتبۀ روسی برای گرفتن امتیاز خط آهن جلفا و تبریز اقدام کرد. اما درخلال مذاکرات آشکار شد که وی امتیاز را برای دولت روس علیه دولت عثمانی تقاضا کرده و در نتیجه مذاکرات به سرانجام نرسید. در ۱۸۷۸/۱۲۹۶ق موسیو آلئون فرانسوی امتیاز خط آهن رشت ـ تهران را گرفت، ولی چون دولت ایران نتوانست هفت درصد سود سرمایه را پرداخت یا تضمین نماید، این امتیاز هم به مرحلۀ عمل نرسید. یکی دو سال بعد نیز مستر وینستون، وزیر مختار امریکا موفق شد امتیاز راه آهن بالابلندی را از دولت ایران بگیرد، اما این امتیاز هم به جایی نرسید همان طور که انگلیسی ها درصدد بودند امتیاز راه آهن کارون تا تهران را بگیرند، اما به نتیجه نرسیدند. در ۱۸۸۲/۱۲۹۹ق فایبوس بواتال امتیاز خط راه آهن رشت به تهران را گرفت. این امتیاز خردخرد و به صورت خاصی گرفته شد؛ یعنی ابتدا امتیاز استخراج زغال سنگ فشند و سپس امتیاز خط آهن از فشند تا تهران را گرفت، دولت ایران شرط کرده بود تا باز شدن رودخانۀ ولگا برای تجارت عمومی (۱۳۰۲ق) می بایست خط آهن از تهران به رشت رسیده باشد و همچنین خط آهن فوق از تهران شروع شود. بوآتال با زحمت زیاد کار را آغاز کرد، اما روس ها مانع حمل مال التجارۀ اروپا از طریق قفقاز به ایران شدند و لوازم کار دیگر وارد ایران نشد، درنتیجه خط آهن بوآتال هم دچار وقفه شد. از میان طرح ها و امتیازات راه آهن در ایران، نخست راه آهن حضرت عبدالعظیم (ع) جامۀ عمل به خود پوشید. بوآتال برای ساخت این راه آهن اقدام کرد، ولی آن را به یک شرکت بلژیکی به نام شرکت سهامی بلژیکی راه آهن و تراموای در ایران فروخت. این شرکت راه آهن فوق را در ۱۳۰۵ق به حضرت عبدالعظیم (ع) رساند و افتتاح کرد. ۲۷ سال بعد راه آهن های جلفا ـ تبریز و صوفیان و شرفخانه احداث شدند. در زمان سلطنت رضاشاه ساختمان راه آهن سراسری ایران در ۲۳ مهر ۱۳۰۶ش آغاز و در شهریور ۱۳۱۷خاتمه یافت. در همین سال راه آهن تهران ـ مشهد و تهران ـ تبریز در دست احداث قرار گرفت، اما به سبب جنگ با وقفه روبه رو شد و سرانجام در ۱۳۳۵ راه آهن تهران ـ مشهد و در اسفند ۱۳۳۶ راه آهن تهران ـ تبریز خاتمه یافت. طول خطوط راه آهن ایران در این سال ۴۶۰۰ کیلومتر بود. تعداد تونل های راه آهن سراسری از تهران به شمال ۹۹ تونل و طولانی ترین آن ها تونل گدوک، از تهران به جنوب ۱۳۱ تونل و طویل ترین آن ها تونل شاهی، در مسیر شمال غرب ۴۶ تونل و طویل ترین آن ها تونل ضحاک است. ورسک طولانی ترین پل در خطوط سراسری تهران ـ شمال و پل فلزی کارون در خطوط سراسری تهران ـ جنوب است. راه آهن ایران با برقی شدن خطوط آهن، احداث خط بافق ـ بندرعباس، رایانه ای شدن خدمات راه آهنی و نوسازی ایستگاه های خطوط آهن، از نظر کمی و کیفی دگرگون شده و کلاً خطوط آن به ۵,۴۸۴ کیلومتر رسیده است.