ابوالحسن شیرازی

ابوالحسن خان شیرازی (زاده ۱۱۹۰ (قمری) - درگذشت۱۲۶۲ (قمری))، ملقب به میرزا ابوالحسن خان شیرازی، میرزا ابوالحسن خان ایلچی و ایلچی کبیر از رجال معروف اوایل دوره قاجار و سفیر ایران در انگلستان است. وی همچنین سفرنامه نویس و نویسنده کتاب معروف حیرت نامه است که شرح بازدید وی از انگستان و اتفاقات دوره سفارت وی درفرنگ است.
گلی پور، مهدی، بررسی حیات سیاسی میرزا ابوالحسن خان شیرازی، پایان نامه کارشناسی ارشد رشته تاریخ ایران در دوره اسلامی، به راهنمایی فیض اله بوشاسب، دانشگاه نجف آباد اصفهان، زمستان ۱۳۹۱
ABU'L-ḤASAN KHAN ĪLČĪ - Encyclopædia Iranica | Articles
در سال ۱۱۹۰ (قمری) در شیراز متولد شد. وی خواهرزاده و داماد حاجی ابراهیم خان اعتمادالدوله شیرازی و پسر میرزا محمدعلی خان بود. در سال ۱۲۱۵ قمری فتحعلی شاه، میرزا ابراهیم خان کلانتر شیرازی را که از عوامل انگلستان بود از صدارت برکنار و به زندان انداخت. در آن هنگام میرزا ابوالحسن خان، حاکم شوشتر بود و به دستور فتحعلی شاه به تهران احضار شد. شاه قصد نابودی وی را داشت ولی با وساطت عده ای از درباریان من جمله رضا قلی خان نوایی بخشیده شد و از مرگ نجات یافت و عازم زیارت بیت اله الحرام شد و پس از آن به مدت ۴ سال در هند روزگار گذرانید. میرزا ابوالحسن خان هنگامی که شنید شاه تا حدودی بستگان حاج ابراهیم کلانتر را بخشیده عازم شیراز شد و در تشکیلات حکومتی حسین علی میرزا فرمانفرما که پسر فتحعلی شاه بود به منصب یساولی و هم صحبتی منصوب شد. وی به سال ۱۲۲۴ قمری به فرمان فتحعلی شاه به عنوان سفیر ایران به همراه جیمز موریه منشی سفارت انگلستان و مؤلف کتاب حاجی بابای اصفهانی روانه لندن شد.
میرزا ابوالحسن خان ایلچی از همان ابتدا تحت تأثیر پیشرفت های مادی اروپا قرار گرفت و با شگفتی به سیر و سیاحت در آن دیار پرداخت و در نهایت کتاب حیرت نامه سفرا را به عنوان تحفه سفر با خود به ایران آورد. سفرنامه ایلچی که از اولین نمونه های سفرنامه نویسی دوران قاجار است، تأثیر زیادی در شناساندن نهادهای مدرن اروپایی در میان نخبگان قاجار داشت، به طوری که برخی مورخان این نوشته ها را در شکل گیری جنبش تجددخواهی ایران در دوره های بعد مؤثر می دانند.
از حاشیه های سفر میرزا ابوالحسن خان که توجهات بسیاری را جلب نمود، عضویت وی در لژ فراماسونری انگلستان است. علاوه بر این که وی یکی از نخستین ایرانیانی است که به عضویت لژ فراماسونری درآمد، به مدت ۳۵ سال یعنی تا پایان عمر از کمپانی هند شرقی مقرری دریافت داشت. با وجود ادعاهای مصحح کتاب حیرت نامه ایلچی دربارهٔ مأموریت وی به عنوان عامل سرسپرده انگلستان در ایران، تاریخ نگارانی نظیر دکتر عباس امانت و دکتر وحید وحدت طرح چنین دیدگاهی را ناشی از تاریخ نگاری ایدئولوژیک پس از انقلاب در ایران می دانند.