ابونصر سراج طوسی

اَبونَصْر سَرّاج طوسی ( ـ ۳۷۸ ق)
(مشهور به طاووس الفقراء) شیخ، عارف، فقیه و محدث ایرانی. نامش (سَرّاج) احتمالاً از حرفۀ زین سازی و ساخت سازوبرگ اسب و استر، که پیشۀ خود یا نیاکانش بوده، گرفته شده است. در طوس به دنیا آمد و بیشتر عمر را در همان شهر گذرانید. در پاره ای از علوم رسمی، مرتبۀ استادی داشت. در تصوّف، دست ارادت به ابومحمد مرتعش داد و با سرّی سقطی و سهل تستری نیز مجالست داشت. در سفر به بغداد، قسمتی از ماه رمضان را در مسجد معروف شونیزیه، خلوت گزید و امامت صوفیان را در طول همین ماه در همان مسجد به عهده داشت. مدعی بود که اگر هر مرده ای، دقایقی برکنار گور او نهاده شود، از عذاب اخروی خلاصی می یابد. الّلُمَع فی التصوف (که اخیراً به فارسی ترجمه شده)، نامبردارترین تألیف اوست. رسالۀ اسرار مکتومه و چند رسالۀ دیگر را نیز از او دانسته اند. مدفن وی در زادگاهش است.

[ویکی فقه] ابو نصر، عبدالله بن علی سراج طوسی، ملقب به طاووس الفقراء ، از فقهای صوفیان در قرن چهارم هجری است.
ابو نصر، عبدالله بن علی سراج طوسی، ملقب به طاووس الفقراء، از فقهای صوفیان در قرن چهارم هجری است. هرچند کتاب «اللمع» او بسیار پرآوازه است، ولی در باره چگونگی و چند و چون حوادث زندگی نویسنده اش اطلاعات چندانی در دست نیست. او، سنی مذهبی متعصب و از عالمان فقه و اصول بود و خاندانش به زهد و پارسایی شناخته می شد. برخی با نظر به معنای لغوی سراج (زین ساز) پنداشته اند که ابو نصر سراج همان پیر پالان دوز مدفون در جنوب شرقی مشهد ، نزدیک صحن آستان قدس رضوی است ولی ظاهرا این ادعا درست نیست. از جمله استادان ابو نصر سراج طوسی می توان به ابو محمد مرتعش ، جعفر خلدی ، ابو بکر محمد بن داود الدقی و احمد بن محمد السایح اشاره کرد. از مطالب «اللمع» روشن می شود که ابو نصر با صوفیان بسیاری در بصره ، بغداد ، دمشق ، رام الله ، انطاکیه ، طرابلس ، قاهره ، دمیاط ، بسطام ، شوشتر و تبریز دیدار و گفت وگو کرده است و لکن دیدار او با سری سقطی (متوفای ۲۵۳ ق) و سهل تستری (متوفای ۲۷۳ یا ۲۸۳ ق) که در « تذکرة الاولیاء » آمده، با نظر به کثرت فاصله زمانی، بعید است.
شاگردان
بسیاری از مشایخ طریقت ، شاگرد بلاواسطه یا مع الواسطه سراج هستند. یکی از شاگردان و دست پروردگان ابو نصر سراج، به نام ابو الفضل سرخسی ، راهنمای صوفی بزرگ خراسان ، ابو سعید ابو الخیر شد. ابو نصر سراج از صوفیان شریعت مدار بود؛ به طوری که صوفی واقعی را تابع شرع و حلال و حرام الهی می دانست و لذا او در «اللمع» چنین تصریح کرده: «کسی که ادعای تصوف کند و برخی از آداب صوفیان را به جا آورد، ولی اساس تصوف را بر سه پایه محکم نساخته باشد، فریب خورده است؛ هرچند، بتواند در هوا راه رود یا سخنی حکیمانه گوید یا در نزد مردم مقبولیتی بیابد. آن سه اصل، این است: اول، اجتناب از همه محرمات بزرگ یا کوچک؛ دوم، انجام همه واجبات سخت یا آسان و سوم، واگذاشتن دنیا برای اهل آن؛ کم یا زیادش، مگر آنچه برای مؤمن ضروری است و آن ضروری، چهار مورد است که پیامبر صلی الله علیه و آله وسلّم فرمود: چهار چیز در دنیاست، ولی از دنیا نیست: طعام ، برای رفع گرسنگی ؛ لباس ، برای پوشش؛ منزلی برای سکونت و همسری برای آرامش».
اللمع
سراج، «اللمع» را در دوران ترس و ناامنی و برای دفاع از عقاید و اعمال صوفیان نگاشت و « التعرف لمذهب التصوف » کلاباذی نیز در همین فضا و برای چنین هدفی پدید آمد. از آثار دیگر ابو نصر سراج، خبری نداریم و اگر به فرض، کتاب دیگری غیر از «اللمع» نیز نگاشته، اکنون هیچ اثری از آن در دست نیست. سراج طوسی، در ماه رجب سال ۳۷۸ ق، در طوس از دنیا رفت. گویند: پدر ابو نصر و به روایتی خودش، در حال نماز وفات کرد.
نفری صاحب سبک
...