ایرج افشار سیستانی در ۲ آبان ۱۳۱۹ در روستای کوشه علیای زابل به دنیا آمد. او تحصیلات ابتدایی را از دبستان امیر معزی زاهدان و دوره متوسطه را دردبیرستان ۱۵ بهمن در همان شهر گذراند یک سال نیز در کرمان به تحصیل ادامه داده سپس به تهران رفت و تحصیلات دانشگاهی را تا مقطع دکتری پی گرفت و پس از آن مسئولیت های گوناگونی را عهده دار شد و پس از بازنشستگی در سال ۱۳۶۱ به تحقیق و تألیف دربارهٔ جغرافیای تاریخی ایران پرداخت. او که در ششمین جایزه کتاب سال جمهوری اسلامی ایران به عنوان برگزیده معرفی شد، دارای ۵۴ عنوان کتاب در ۱۱۸ جلد است و از جمله آنها می توان به ایلام و تمدن دیرینه آن، بزرگان سیستان، بلوچستان و تمدن دیرینه آن، پزشکی سنتی مردم ایران و پژوهش در نام شهرهای ایران اشاره کرد. ایرج افشار سیستانی ایران شناس و نویسنده بیش از پنجاه کتاب در زمینه های گوناگون مردم شناسی، زبان شناسی و جغرافیای تاریخی ایران می باشد کتاب مقدمه ای بر شناخت ایل ها، چادرنشینان و طوایف عشایری ایران ایرج افشار سیستانی، در دوره ششم کتاب سال ایران به عنوان کتاب سال برگزیده شد. همچنین بخش مهمی از مطالعات و نوشتارهای وی اختصاص به زادگاهش یعنی سیستان و بلوچستان دارد.
کتاب بزرگان سیستان ایرج افشار سیستانی، انتشارات انتشارات م‍رغ آم‍ی‍ن، چاپ اول ۱۳۶۷
کتاب پزشکی سنتی سیستان ایرج افشار سیستانی، انتشارات دان‍ش‍گ‍اه زابل، چاپ ۱۳۸۲
کتاب پژوهش در جغرافیای تاریخی و شهرنشینی کوه خواجه ایرج افشار سیستانی، انتشارات اداره کل میراث فرهنگی و گردشگری استان سیستان و بلوچستان، چاپ ۱۳۸۴
کتاب پژوهش در نام شهرهای ایران ایرج افشار سیستانی، انتشارات انتشارات روزنه، چاپ ۱۳۷۸
کتاب جزیره ک‍ی‍ش م‍رواری‍د خ‍ل‍ی‍ج فارس ایرج افشار سیستانی، انتشارات انتشارات ه‍ی‍رم‍ن‍د، چاپ ۱۳۷۷
کتاب جزیره ک‍ی‍ش و دریای پ‍ارس ایرج افشار سیستانی، انتشارات ج‍ه‍ان م‍ع‍اص‍ر، چاپ ۱۳۷۰
کتاب جغرافیای تاریخی دریای پ‍ارس ایرج افشار سیستانی، انتشارات پ‍ژوه‍ش‍گ‍اه ف‍ره‍ن‍گ و ه‍ن‍ر اسلامی، چاپ ۱۳۷۶
کتاب جزیره ی بوموسا و جزایر تنب بزرگ و کوچک: جایگاه طبیعی، جغرافیایی، تاریخی، سیاسی، اجتماعی و اقتصادی ایرج افشار سیستانی، انتشارات وزارت امور خارجه ، اداره نشر، تجدید چاپ ۱۳۹۵
کتاب جغرافیای تاریخی تاجیکستان ایرج افشار سیستانی، انتشارات انتشارات ب‍ی‍ن ال‍م‍ل‍ل‍ی ال‍ه‍دی، چاپ ۱۳۸۳
کتاب جغرافیای تاریخی ق‍طر ایرج افشار سیستانی، انتشارات انتشارات ب‍ی‍ن ال‍م‍ل‍ل‍ی ال‍ه‍دی، چاپ ۱۳۸۳
کتاب چ‍اب‍ه‍ار و دریای پ‍ارس ش‍ام‍ل اوض‍اع طبیعی، جغرافیایی ... و مقدمه ای بر شناخت دریای پ‍ارس ایرج افشار سیستانی، انتشارات انتشارات ص‍دی‍ق‍ی، چاپ اول ۱۳۷۲
کتاب خاندان علم و سیاست های استعماری در خاور ایران ایرج افشار سیستانی، انتشارات انتشارات تفتان، چاپ ۱۳۸۱
کتاب خ‍ل‍ی‍ج فارس و ک‍ش‍وره‍ای ج‍ن‍وب‍ی آن ایرج افشار سیستانی، انتشارات مرکز نشر و ت‍ح‍ق‍ی‍ق‍ات ق‍ل‍م آش‍ن‍ا، چاپ ۱۳۸۱
کتاب خوزستان و تمدن دیرینه آن ایرج افشار سیستانی، انتشارات سازمان چاپ و انتشارات، چاپ ۱۳۷۳
کتاب دان‍ش پ‍ی‍ش‍ی‍ن‍ی‍ان ایرج افشار سیستانی، سال= ۱۳۸۱
کتاب دریای مازندران ایرج افشار سیستانی،انتشارات، سال= ۱۳۹۵
کتاب سیستان نامه ایرج افشار سیستانی، سال= ۱۳۶۹
کتاب سیستان و بلوچستان نامه ایرج افشار سیستانی، ناشر =انتشارات روزنه، سال= ۱۳۹۰
پزشکی سنتی مردم ایران
کولی ها
آث‍ار ب‍اس‍ت‍ان‍ی و تاریخی خوزستان
از دیگر افتخارات افشار سیستانی می توان به برترین نویسنده و پژوهشگر صنعت گردشگری ایران در سال ۱۳۸۴، دریافت نشان ادبی تاجیکستان در سال ۱۳۸۷ و چهره ماندگار از سوی شهرداری تهران و کمیسیون ملی یونسکو در ایران در سال جاری اشاره کرد. ایرج افشار سیستانی زحمات ۴۵ ساله تحقیقی و پژوهشی خود را در قالب ۱۴ هزار جلد کتاب، مجله، فصلنامه، عکس، لوح، دست نوشته ها و هدایای دریافتی داخلی و خارجی را در مرکز اسناد و کتابخانه ملی سیستان و بلوچستان وقف کرده است. براساس این گزارش، این کتابخانه ۱۰۰ درصد تخصصی دربارهٔ ایران شناسی است و کتابهای معتبری در زمینه تاریخ مناطق مختلف کشور در آن موجود و به زیبایی تحقیق و تفکیک شده است. ارزش بالای معنوی و مادی کتابخانه استاد ایرج افشار سیستانی، سبب شد تا کارشناسان اسناد ملی پس از بازدید از این کتابخانه به سبب ارزشمندی و نفیس بودن کتاب ها، نتوانند برای آن قیمت مادی تعیین کنند. برخی کتاب های مرجع موجود در این کتابخانه حتی در کتابخانه ملی ایران وجود ندارد. گفتنی است، این محقق و پژوهشگر نامی ایران علاوه بر وقف کتابخانه کم نظیر، گران قدر خود، تمام حقوق مادی و معنوی تالیفات خود را نیز وقف کرده است. چاپ ۱۳۶ جلد کتاب گوشه ای از فعالیت های فرهنگی، تحقیقی و پژوهشی دکتر ایرج افشار سیستانی است.
کتاب بزرگان سیستان ایرج افشار سیستانی، انتشارات انتشارات م‍رغ آم‍ی‍ن، چاپ اول ۱۳۶۷
کتاب پزشکی سنتی سیستان ایرج افشار سیستانی، انتشارات دان‍ش‍گ‍اه زابل، چاپ ۱۳۸۲
کتاب پژوهش در جغرافیای تاریخی و شهرنشینی کوه خواجه ایرج افشار سیستانی، انتشارات اداره کل میراث فرهنگی و گردشگری استان سیستان و بلوچستان، چاپ ۱۳۸۴
کتاب پژوهش در نام شهرهای ایران ایرج افشار سیستانی، انتشارات انتشارات روزنه، چاپ ۱۳۷۸
کتاب جزیره ک‍ی‍ش م‍رواری‍د خ‍ل‍ی‍ج فارس ایرج افشار سیستانی، انتشارات انتشارات ه‍ی‍رم‍ن‍د، چاپ ۱۳۷۷
کتاب جزیره ک‍ی‍ش و دریای پ‍ارس ایرج افشار سیستانی، انتشارات ج‍ه‍ان م‍ع‍اص‍ر، چاپ ۱۳۷۰
کتاب جغرافیای تاریخی دریای پ‍ارس ایرج افشار سیستانی، انتشارات پ‍ژوه‍ش‍گ‍اه ف‍ره‍ن‍گ و ه‍ن‍ر اسلامی، چاپ ۱۳۷۶
کتاب جزیره ی بوموسا و جزایر تنب بزرگ و کوچک: جایگاه طبیعی، جغرافیایی، تاریخی، سیاسی، اجتماعی و اقتصادی ایرج افشار سیستانی، انتشارات وزارت امور خارجه ، اداره نشر، تجدید چاپ ۱۳۹۵
کتاب جغرافیای تاریخی تاجیکستان ایرج افشار سیستانی، انتشارات انتشارات ب‍ی‍ن ال‍م‍ل‍ل‍ی ال‍ه‍دی، چاپ ۱۳۸۳
کتاب جغرافیای تاریخی ق‍طر ایرج افشار سیستانی، انتشارات انتشارات ب‍ی‍ن ال‍م‍ل‍ل‍ی ال‍ه‍دی، چاپ ۱۳۸۳
کتاب چ‍اب‍ه‍ار و دریای پ‍ارس ش‍ام‍ل اوض‍اع طبیعی، جغرافیایی ... و مقدمه ای بر شناخت دریای پ‍ارس ایرج افشار سیستانی، انتشارات انتشارات ص‍دی‍ق‍ی، چاپ اول ۱۳۷۲
کتاب خاندان علم و سیاست های استعماری در خاور ایران ایرج افشار سیستانی، انتشارات انتشارات تفتان، چاپ ۱۳۸۱
کتاب خ‍ل‍ی‍ج فارس و ک‍ش‍وره‍ای ج‍ن‍وب‍ی آن ایرج افشار سیستانی، انتشارات مرکز نشر و ت‍ح‍ق‍ی‍ق‍ات ق‍ل‍م آش‍ن‍ا، چاپ ۱۳۸۱
کتاب خوزستان و تمدن دیرینه آن ایرج افشار سیستانی، انتشارات سازمان چاپ و انتشارات، چاپ ۱۳۷۳
کتاب دان‍ش پ‍ی‍ش‍ی‍ن‍ی‍ان ایرج افشار سیستانی، سال= ۱۳۸۱
کتاب دریای مازندران ایرج افشار سیستانی،انتشارات، سال= ۱۳۹۵
کتاب سیستان نامه ایرج افشار سیستانی، سال= ۱۳۶۹
کتاب سیستان و بلوچستان نامه ایرج افشار سیستانی، ناشر =انتشارات روزنه، سال= ۱۳۹۰
پزشکی سنتی مردم ایران
کولی ها
آث‍ار ب‍اس‍ت‍ان‍ی و تاریخی خوزستان
از دیگر افتخارات افشار سیستانی می توان به برترین نویسنده و پژوهشگر صنعت گردشگری ایران در سال ۱۳۸۴، دریافت نشان ادبی تاجیکستان در سال ۱۳۸۷ و چهره ماندگار از سوی شهرداری تهران و کمیسیون ملی یونسکو در ایران در سال جاری اشاره کرد. ایرج افشار سیستانی زحمات ۴۵ ساله تحقیقی و پژوهشی خود را در قالب ۱۴ هزار جلد کتاب، مجله، فصلنامه، عکس، لوح، دست نوشته ها و هدایای دریافتی داخلی و خارجی را در مرکز اسناد و کتابخانه ملی سیستان و بلوچستان وقف کرده است. براساس این گزارش، این کتابخانه ۱۰۰ درصد تخصصی دربارهٔ ایران شناسی است و کتابهای معتبری در زمینه تاریخ مناطق مختلف کشور در آن موجود و به زیبایی تحقیق و تفکیک شده است. ارزش بالای معنوی و مادی کتابخانه استاد ایرج افشار سیستانی، سبب شد تا کارشناسان اسناد ملی پس از بازدید از این کتابخانه به سبب ارزشمندی و نفیس بودن کتاب ها، نتوانند برای آن قیمت مادی تعیین کنند. برخی کتاب های مرجع موجود در این کتابخانه حتی در کتابخانه ملی ایران وجود ندارد. گفتنی است، این محقق و پژوهشگر نامی ایران علاوه بر وقف کتابخانه کم نظیر، گران قدر خود، تمام حقوق مادی و معنوی تالیفات خود را نیز وقف کرده است. چاپ ۱۳۶ جلد کتاب گوشه ای از فعالیت های فرهنگی، تحقیقی و پژوهشی دکتر ایرج افشار سیستانی است.
wiki: ایرج افشار سیستانی