آتوسا در متون زرتشتی و پسااسلامی. هوتوسا (زرتشتی: Hutaosā؛ در زبان پهلوی Hudōs، در روایات سنتی متاخر، خواهر و همسر ویشتاسب) یکی از افرادی است که نامش در لیست یشت ۱۳، آیه ۱۳۹، در بین افراد مرتبط احتمالی با زرتشت، قرار دارد. در اوستا، فروهر «هوتَوسا (هوتوس، آتوسا) ی پاکدین» را ستوده است. در حالی که زرتشت، در گاهان، بارها از حامی خود ویشتاسب، نام برده، ولی کوچکترین اشاره ای به هوتَوسا نکرده است. آموزگار و تفضلی (به استناد «گوش یشت») بر این باورند که هوتَوسا پیش از همه به دین زرتشت گرویده، و احتمالاً به توصیه او، شوهرش کی گشتاسب نیز پیرو این دین شده است.
در گوش یشت، زرتشت، تنها نیایش می کند تا هوتوسای نیک و شریف، به آئین او برگرودد و سبب شهرت نیکی برای او شود. در روایات پهلوی چنین روایت شده که روان گشتاسب در پی بی هوشی به بهشت رفته و ارجمندی پذیرفتن دین را، به او می نمایند. پس آنگاه وقتی که گشتاسب به هوش آمد، به هوتوس بانگ می زند که زرتشت کجاست تا به دین او درآییم. زرتشت بانگ را می شوند، پیش می رود و گشتاب ایمان می آورد. در دینکرد و زراتشت نامه، هوتوس پیش از شاه آئین زرتشت را می پذیرد. در هر حال، گرچه در گاهان زرتشت نامی از هوتَوسا نیامده، اما برای پیروان زرتشت اسطوره هوتَوسا به مرور ایجاد گشته و جان گرفته است. او در مقام یکی از نخستین کسانی که به زرتشت ایمان آورده، از منزلتی خاص برخوردار است. در گزیده های زادسپرم هوتوس بزرگترین یاور زرتشت است.
در اوستا، مادر اسفندیار، Hutaosā (در متون تفسیری پهلوی: Hutōs، طبری نام وی را کُتوس و بلعمی، «خطوس» ثبت کردند) از خاندان نوذر است. در آیادگار، گشتاب سخن از «هُتوس، خواهر و همسرم، که از من ۳۰ پسر به دنیا آورده است» می کند. با این وجود، حقیقی، نام مادر اسفندیار را ناهید، دختر سزار (قیصر) «که گشتاسب شاه او را کتایون می نامد» ثبت کرده است. فردوسی و ثعالبی نام او را فقط کتایون می دانند. بنابر گزارش این دو، او دختر پادشاه روم بود و با گشتاسب ازدواج کرد، در حالی که گشتاسب از سرزمینش به «سرزمین سزار» تبعید شده بود.
در گوش یشت، زرتشت، تنها نیایش می کند تا هوتوسای نیک و شریف، به آئین او برگرودد و سبب شهرت نیکی برای او شود. در روایات پهلوی چنین روایت شده که روان گشتاسب در پی بی هوشی به بهشت رفته و ارجمندی پذیرفتن دین را، به او می نمایند. پس آنگاه وقتی که گشتاسب به هوش آمد، به هوتوس بانگ می زند که زرتشت کجاست تا به دین او درآییم. زرتشت بانگ را می شوند، پیش می رود و گشتاب ایمان می آورد. در دینکرد و زراتشت نامه، هوتوس پیش از شاه آئین زرتشت را می پذیرد. در هر حال، گرچه در گاهان زرتشت نامی از هوتَوسا نیامده، اما برای پیروان زرتشت اسطوره هوتَوسا به مرور ایجاد گشته و جان گرفته است. او در مقام یکی از نخستین کسانی که به زرتشت ایمان آورده، از منزلتی خاص برخوردار است. در گزیده های زادسپرم هوتوس بزرگترین یاور زرتشت است.
در اوستا، مادر اسفندیار، Hutaosā (در متون تفسیری پهلوی: Hutōs، طبری نام وی را کُتوس و بلعمی، «خطوس» ثبت کردند) از خاندان نوذر است. در آیادگار، گشتاب سخن از «هُتوس، خواهر و همسرم، که از من ۳۰ پسر به دنیا آورده است» می کند. با این وجود، حقیقی، نام مادر اسفندیار را ناهید، دختر سزار (قیصر) «که گشتاسب شاه او را کتایون می نامد» ثبت کرده است. فردوسی و ثعالبی نام او را فقط کتایون می دانند. بنابر گزارش این دو، او دختر پادشاه روم بود و با گشتاسب ازدواج کرد، در حالی که گشتاسب از سرزمینش به «سرزمین سزار» تبعید شده بود.