عهد اردشیر

عهد اردشیر (کتاب). عهد اردشیر کتابی است که نام آن در تواریخ اسلامی آمده است. نامه یا خطبه ایست از اردشیر بابکان در آئین ملکداری. این کتاب را نباید با کتاب کارنامه اردشیر بابکان اشتباه کرد. از عهد اردشیر در کتاب تجارب الامم ابوعلی مسکویه نام برده شده و نسخهٔ آن در آنجا نقل شده است. در کتاب نامبرده نوشته شده است که «از بهترین چیزی که از او (اردشیر) مانده عهد اوست به پادشاهانی که پس از وی آیند و این نسخهٔ آنست…» این عهد در قرن ششم نیز در میان تاریخدانان شهرت داشته است. بردن نام آن در مجمل التواریخ و القصص دلیل بر شهرت کتاب مذکور در حدود سال ۵۲۰ ق است. ابن ندیم نیز از عهد، نامبرده و آن عهد را از سوی اردشیر بابکان به سوی پسرش شاپور می نویسد.
احسان عباس، مقدمه بر عهد اردشیر، ترجمهٔ سیدمحمدعلی امام شوشتری، تهران: انتشارات انجمن آثار ملی، ۱۳۴۸.
احسان عباس با استفاده از آنچه از ترجمهٔ عربی این متن در کتاب الغره، تجارب الامم ابوعلی مسکویه و نثر الدّرر ابوسعد آوی برجای مانده، اثری ترتیب داد که برگردان فارسی آن به قلم محمدعلی امام شوشتری در ۱۳۴۵ش در سلسله انتشارات انجمن آثار ملی منتشر شد.

رساله ای به فارسی میانه متضمن وصایای سیاسی اردشیر به شاهان ایرانی پس از خود. اردشیر در این رساله اندرزهایی را آورده که به کاربستن آن ها را برای ادارۀ مملکت لازم می دانسته است. نثر رساله چون اندرزنامه ها است و مطالب آن، که با نامۀ تنسر همانندی هایی دارد، بسیار متنوع است: تأکید بر اتحاد دین و دولت، تقسیم رعیت به چهار طبقه، هشدار دربارۀ بدعت گذاری و پیدایش فرقه ها، تأکید بر انتخاب ولیعهد خوب، پیشگویی بلایای اجتماعی آخر هزاره، تأکید بر میانه روی و نظایر این ها. اصل رساله احتمالاً متعلق به اوایل دورۀ ساسانی است، اما به صورتی که اکنون در دست است، در اواخر دورۀ ساسانی تدوین و بعد به زبان عربی ترجمه شده است. اصل فارسی میانۀ کتاب از میان رفته، اما چند نسخه از ترجمۀ عربی آن در کتاب هایی مانند الغرّه (استنساخ در ۵۸۴ق)، تجارب الامم ابن مسکویه، و نظایر این ها آمده است. خلاصه ای از آن نیز با عنوان منتخب من عهد اردشیر بن بابک در دست است. ابوالقاسم امامی ترجمۀ فارسی آن را در جلد اول تجارب الامم منتشر کرده است (تهران، ۱۳۶۹).