عنصرالمعالی

عنصرالمعالی کیکاووس بن اسکندر بن قابوس بن وشمگیر بن زیار از آل زیار بود. پدرانش در نواحی شمال ایران - گرگان طبرستان، گیلان و ری سال ها حکومت و امارت داشتند. خود او نیز اگر از سلطنتی باشکوه و قدرت برخوردار نبود فی الجمله دستگاهی داشت. به رسم امیر زادگان آن عهد تربیت شده، آداب مملکت داری را فرا گرفته بود.
به علاوه از دانش های آن زمان و فنون و پیشه های گوناگون اطلاعاتی فراوان داشت. با بزرگان و پادشاهان آن عصر حشر و نشر کرده بود. بر این جمله تجربه های عمری دراز را - که در هنگام نوشتن قابوس نامه به شصت و سه سال بالغ شده است - باید افزود.
این فضایل اگرچه گران قدر است ممکن است برای دیگر کسان نیز حاصل شود؛ اما آنچه اثر وی را امتیازی خاص می بخشد، صداقت و صراحت لهجهٔ اوست.
در کتاب قابوس نامه، عنصر المعالی این کتاب را به صورت پندنامه ای برای فرزندش گیلانشاه نوشته و همین صفت بارز یعنی صمیمیت و صداقت نویسنده اصالتی برجسته و ممتاز به کتاب بخشیده است. به طوری که نوشته های او را می توان سخنی برشمرد از دل برخواسته و هم بدین سبب است که بر دل می نشیند. عنصر المعالی از آن دسته ناصحان نیست که خود بر مسند بلند اخلاق و پرهیزگاری به تفاخر تکیه می زنند و دیگران را در زیر، آلوده دامن و حقیر می بینند. وی با کمال صمیمیت و هم دلی از لغزش های جوانی خود یاد می کند و بد و خوب هر چیز را می نماید. آنچه در قابوس نامه موجب شگفتی است، گذشته از اسلوب ساده و نثر دل انگیز عنصر المعالی و لطف ذوق و حسن تعبیر او در نویسندگی وسعت اطلاعات و معلومات وی در زمینه های مختلف است. نگاهی به فهرست ابواب کتاب و موضوعات گوناگونی که در هر یک مورد بحث واقع شده است نشان می دهد که عنصر المعالی مردی است پرمایه و کتاب خوانده و در انواع رشته های علوم و فنون آن عصر فراوان چیزها آموخته. از شناختن حق پدر و مادر، پیری و جوانی و طرز غذا خوردن گرفته تا مهمانی کردن و مهمان شدن مزاح و نرد و شطرنج، گرمابه رفتن و خفتن و آسودن، نخجیر کردن و چوگان زدن و کارزار کردن، جمع مال و امانت نگاه داشتن، پرده خریدن، خانه خریدن، اسب خریدن، زن خواستن، فرزند پروردن، دوست گزیدن، اندیشه کردن از دشمن، فقیهی، تجارت، طب، نجوم، شاعری، خنیاگری، ندیمی، کاتبی، وزیری، سپه سالاری، پادشاهی و کارهای دیگر. به طوری که بسیاری از مظاهر اوضاع اجتماعی آن عصر را در قابوس نامه می توان جلوه گر یافت.

رجوع شود به:کیکاوس بن اسکندر زیاری (۴۱۲ـ پس از ۴۷۵ق)