اتشفشان

آتشفشان. انواع آتشفشان های نقطه ای عبارتند از:
آتشفشان روزنه ای در سطح زمین است که سنگ های گداخته، خاکستر و گازهای درون زمین، از آن به بیرون فوران می کنند. فعالیت آتشفشانی با برون افکنی سنگ های مذاب، با گذشت زمان، باعث پیدایش کوه های آتشفشانی بر سطح زمین شده است. آتشفشان ها معمولاً در نقاطی یافت می شوند که صفحه های سخت پوسته زمین ساخت، همگرایی یا واگرایی دارند. هر آتشفشان سه قسمت اصلی دارد:
۱ - دهانه: که نوک آتشفشان است.
۲ - اتاقک مواد مذاب و داغ آتش فشان: محلی که مواد مذاب قبل از فوران آن جا جمع می شود.

آتشفشان. آتشفشان (volcano)
شکافیدر پوستۀزمین، و محل خروج ماگمای داغ، سنگ های مذاب، و گازها. وقتی ماگما به سطح زمین برسد، گدازهنامیده می شود. کوه آتشفشانی معمولاً مخروطی شکل است و دهانه ا ی آتشفشانی در بالا دارد که در اطرافِ بازشدگی (حفره)یا مجراو براثر تجمّع و انجماد خاکستر و گدازه ها ساخته می شود. بیشتر آتشفشان ها در حواشی صفحات (← زمین ساخت صفحه ای) تشکیل می شوند. در آن جا، حرکاتِ صفحات موجب ایجاد ماگما و مواد مذاب می شود یا امکان بالاآمدن آن ها را از زیر گوشتهفراهم می آورند، هرچند برخی از آتشفشان ها نیز در نواحی دور از منطقۀ فعالیت حاشیۀ صفحات و در نقاط داغیتشکیل می شوند که در آن جا پوستۀ زمین نازک است. هاواییازجملۀ این مکان هاست. دو نوع عمدۀ آتشفشان وجود دارد. آتشفشان های مرکب، مانند آتشفشان های استرومبولیو وسوویوسدر ایتالیا که در حواشی صفحات مخرب، معمولاً همراه با جزایر قوسیو رشته کوه های ساحلیتشکیل می شوند. ماگمای آن ها غالباً از مواد صفحه ای منشأ می گیرند و سرشار از سیلیس اند که موجب می شود آتشفشان ها دارای گدازه ا ی بسیار سفت، مانند آندزیت، باشند. گدازه ها به سرعت منجمد می شوند و کوه های آتشفشانی بلندی با دامنه های پرشیب ایجاد می کنند. ماگما غالباً مجرای آتشفشانی را مسدود می کند و براثر انسداد و افزایش فشار، فورانهای آتشفشانی شدید موجب انفجار می شوند. در فوران قلّۀ سنت هلنزامریکا چنین شد (۱۹۸۰). دهانه ممکن است فروریزش کند و گاله تشکیل شود. آتشفشان های سپرگون، مانند آتشفشان مائونا لوآدر هاوایی، در امتداد دره های کافتیو پشته های اقیانوسی۲۳ حواشی صفحات سازنده، و همچنین روی نقاط داغ تشکیل می شوند. ماگما از گوشته منشأ می گیرد و کاملاً روان جریان است. گدازه های حاصل از این ماگما، معمولاً بازالت، قبل از آن که سرد و سخت شوند، بر سطح زمین جریان می یابند و بنابراین، آتشفشان هایی پهن و کوتاه ایجاد می کنند. گدازه های آتشفشان سپرگون با شدت خارج نمی شوند، بلکه به راحتی روی حواشی دهانه جریان می یابند. نوع فعالیت آتشفشانی متأثر از قدمت آتشفشان است. اوّلین مراحل فوران معمولاً شدید است، زیرا ماگما سعی می کند راه خود را به سطح باز کند. با کاهش فشار و ایجاد مجاری، فعالیت اصلی آتشفشان شروع می شود. در آتشفشان های مرکب، واریزههای پیروکلاستیکو در آتشفشان های سپرگون جریان های گدازه تشکیل می شوند. هنگامی که فشار از پایین، براثر فرا رانشِاتاقک ماگما، کم می شود، فعالیت کاهش می یابد و منحصر به خروج گازهای گرم می شود و در این زمان، فعالیت آتشفشان نیز متوقف می شود. سپس، آتشفشان وارد دورۀ آرامشمی شود. بعد از آن، ممکن است آتشفشان پس از دوره ا ی چند روزه، چندساله، و حتی ۱۰۰۰ساله مجدداً فعال شود. فقط وقتی که مناطق ریشه ا ی آتشفشان براثر فرسایشرخنمون شوند، می توان گفت آتشفشان واقعاً خاموش است. بسیاری از آتشفشان ها زیر دریاییاند و در امتداد پشته های میان اقیانوسیایجاد می شوند. مناطق اصلی آتشفشان خشکی عبارت اند از اطراف حاشیۀ اقیانوس آرام، از دماغۀ هورنتا آلاسکا، کوه های آند مرکزی در شیلی با داشتن فعّال ترین آتشفشان دنیا یعنی گوآلاتیریبه ارتفاع ۶,۰۶۳ متر، جزایر شمالیِنیوزیلند، هاوایی، ژاپن، و جنوبگان. بیش از ۱,۳۰۰ آتشفشان بالقوه فعّال در کرۀ زمین وجود دارد. آتشفشان خیزی به شکل گیری دیگر اعضای منظومۀ شمسی، ازجمله کره ماه، مریخ، زهره، و قمر ایواز سیاره مشترینیز کمک کرده است. فعالیت آتشفشانی را با روش های گوناگون زیر نظر قرار می دهند. این روش ها عبارت اند از دستگاه های لرزه نگار روی زمین، و نظارت های هوایی و فضایی، با استفاده از ماهواره های ردیاب از راه دور. ایران در گذشته نه چندان دور پدیده های آتشفشانی فعالی را پشت سر گذاشته که اثرات آن ها به صورت آتشفشان های خاموش و نیمه خاموش نمایان است. ایران از نظر زمین شناسی به چهار واحد تقسیم می شود که عبارت اند از ایران شمالی، ایران مرکزی، ایران جنوبی، و چین های ساحلی که در هر واحد آتشفشان های مهمی وجود داشته است؛ برخی از آتشفشان های مهم ایران عبارت اند از دماوند، سبلان، سهند، الوند، تفتان. امروزه تنها آتشفشان تفتان در بلوچستان فعال است و در اطراف آن چشمه های گوگرد وجود دارد.