اذر برزین مهر

آذر برزین مهر. آذَر؛ ātur در زبان پهلوی؛ در اوستا به صورت آتر و آترش آمده؛ به معنی آتش، و همچنین نام ماه نهم و روز نهم پارسی و نیز نام یک ایزد است. آتش، یکی از چهار عنصر مقدس (= آب و آتش و باد و خاک) در نزد ایرانیان؛ و ایزدِ آذر، دستیارِ امشاسپندِ اردی بهشت (پاسبان آتش در جهان مادی) مورد ستایش و نیایش ایرانیان است. آتش، گرمای زندگی و روشنی بخش نیمی از زندگی، در نبودِ خورشید است. ایرانیان در کنار آتش، نیایش کرده اند و برای پاسداری از آتش، آتشکده های بسیار و جشن آذرگان را برپاساخته اند.
بُرزین؛ burzin در زبان پهلوی؛ به معنی بلندترین، بلندمرتبه ترین، بالاترین و باارج ترین بورز (burz): به معنی حرمت و احترام؛ بلندی، بزرگی، شکوه و برز (bōrz) است. برز: به معنی زیبایی و بلندی بالای و مطلق بلندی را نیز گفته اند و قد و قامت آدمی و شکوه و عظمت باشد و بلندی بالای مردم و چاروا را نیز گویند. واژه "برزین" (با "ز") صورت پارتی از این کلمه است.
مِهر؛ mitr و mihr در زبان پهلوی؛ که در اوستا به صورت میتره و در زبان پهلوی، میترو نیز خوانده می شود، ایزد مهر و محبت و دلیری و قضاوت و عهد و پیمان و نور و فروغ است. مهر، همیشه بیدار و نگران مردم است همچون گردان و پهلوانان.
بُرزین مِهر یا آذَرِ بُرزین مِهر؛ نام یکی از آتش های مقدس کیش زرتشتی است که از گونه آتش بهرام و یکی از سه آتشکده بزرگ ایران پیش از اسلام بوده و بر روی کوه ریوند خراسان و در نزدیکی دریاچه سووَر، قرار داشته است. بُرزین مِهر: آتشِ خاصِ واستریوشان (= کشاورزانِ) ایران زمین، در دوره ساسانیان و دوران های پیش از آنان، در کنار دو آتشکده اساطیری-تاریخی دیگر: آذر گُشنَسپ (= آتشِ شاهان و رزمیان) و آذر فرن بغ (= آتشِ روحانیان) از جایگاه و احترام ویژه ای برخوردار بوده است.
نام این سه آتشکده، با واژه آذر (= آتش) آغاز شده است. آذر در آیین مزدیسنا (کیش زرتشت)، نام ایزد نگهبان آتش است و آتش، نشانه آشکار حضور اهورامزدا است که از آسمان، فرود آمده و ضد دیوان و ستمگران می جنگد. این ایزد، در کتاب اوستا، با عنوان «پسر اهورامزدا» خطاب شده، که نشان دهنده بلندی جایگاه او در کیش زرتشت است. آذر (آتش)، پیام بر (یا پیک) میان مردم و اهورامزداست و مقدس شمرده می شود؛ آتش مقدس، در روندی طولانی و دشوار، تطهیر می گردد؛ چنان که شانزده آتش از منابع مختلف، گردآوری شده و آنگاه ۱۱۲۸ بار آن را تطهیر می کنند و این فرایند، یک سال طول می کشد و آتش بهرام، پدید می آید. بر پایه باورهای اساطیری ایران؛ در جهان، پنج گونه آتش مینوی مقدس وجود دارد. برزین مهر، گشنسب و فرن بغ، از گونه آتش مقدس سپِنیشت می باشند که برای ساختن آن: یک هزار آتش، از جاهای گوناگون، فراهم گردیده و در جریان مراسمی دشوار، آتشی یگانه پدید آمده و سرانجام آتش بلندسود (که مینوی آتش هاست) از نزد اهورامزدا پایین آمده در آن جای گرفته و روانِ آتش می گردد. آتش را در ظرفی به نام آتشدان (یا آفرینگان) نگهداری می نمایند که در میان ساختمان آتشکده جای می گیرد. آتشکده، مکان مقدس و نیایشگاه زدتشتیان است. روایت است که اهورامزدا، خود، سه آتش برزین مهر، فرن بغ و گشنسب را به صورت آتش بهرام نشانید. این سه آتش، از ایزد بهرام و سروش، پشتیبانی و یاری می گیرند.
آذرِ بُرزین ‎مِهر ؛ در فارسی میانه: ādur Ī burzēn mihr یا آتور بورگین میترātur burzēn-mitr یا آتور بورژین میتر خوانده می شود. بُرزین مِهر به معنی مهر بلندپایه؛ و آذر برزین مهر = آتشِ مهرِ بلندپایگاه، در بر گیرنده سه جزء است: