جام آزادگان. جام آزادگان بالاترین سطح لیگ فوتبال ایران میان سال های ۱۳۷۰ تا ۱۳۸۰ بود که ۱۰ دوره از آن برگزار شد. نخستین دوره این لیگ، در فصل ۱۳۷۰ و آخرین دوره آن در فصل ۸۰–۱۳۷۹ برگزار شد. پیش از برگزاری این جام تنها یک فصل لیگ قدس ۶۹-۱۳۶۸ به صورت لیگ کشوری برگزار شد، بنابراین نخستین دوره جام آزادگان دومین دوره لیگ فوتبال ایران پس از انقلاب نیز محسوب می شود. با راه اندازی لیگ برتر فوتبال ایران در سال ۱۳۸۰ لیگ دسته اول باشگاه های ایران ، با عنوان لیگ آزادگان شناخته شد .لیگ آزادگان یک سطح از لیگ برتر پایین تر است
محمّدنبی، حسین (۱۳۸۴). «فوتبال باشگاهی در ایران». فوتبال در ایران. تهران: دفتر پژوهش های فرهنگی. شابک ۹۶۴-۳۹۷۹-۰۳۷-۱ مقدار |شابک= را بررسی کنید: length (کمک).
صداقت، فرهاد (شهریور ۱۳۸۱)، ۳۴ سال با پرسپولیس (از سال ۴۷ تا سال ۸۱)، تبریز، شابک ۹۶۴-۰۶-۱۶۹۳-۱
شهابی، هوشنگ (زمستان ۱۳۷۷). «مروری بر تاریخ اجتماعی و سیاسی فوتبال در ایران». ایران نامه (۶۵): ۸۹–۱۱۴.
طاهرخانی، رضا (بهمن ۱۳۹۰)، روزنگار جامع ایران پس از انقلاب اسلامی، تهران: سازمان فرهنگی هنری شهرداری تهران، شابک ۹۷۸-۹۶۴-۲۳۸-۵۰۴-۱
محمد معین و دیگران (۱۳۸۷)، «سرواژهٔ آزاده»، فرهنگ فارسی معین (یک جلدی)، انتشارات فرهنگ نما، ص. صفحهٔ ۵۲، شابک ۹۷۸-۹۶۴-۸۲۱۶-۶۷-۳ مقدار |شابک= را بررسی کنید: checksum (کمک)
دیانی، علی (۱۳۷۳)، بررسی و مقایسه میزان پراکندگی انواع خشونت ها در مسابقه های سراسری دسته اول فوتبال جام آزادگان در سال های ۱۳۷۳ و ۱۳۷۴، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی
ممیز، مصطفی، بررسی نگرش داوران فوتبال مسابقات سراسری دسته اول و دوم جام آزادگان نسبت به عوامل استرس دار، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه آزاد اسلامی واحد کرج
جباری، غلامرضا؛ کوزه چیان، هاشم؛ خبیری، محمد (پاییز ۱۳۷۹). «بررسی سبک رهبری، توانایی ها و نحوه عملکرد مربیان فوتبال باشگاه های دسته اول و دوم کشور (جام آزادگان)». فصلنامه حرکت. دانشکده تربیت بدنی دانشگاه تهران (۶): ۱۰۳–۱۲۰.
«مروری بر ادوار جام آزادگان (مسابقات قهرمانی باشگاه های کشور)». روزنامه ورزشی گل، ش. ۱۰۰۷ (۱۵ مرداد ۱۳۸۸).
نام «آزادگان» به افتخار اسیران ایرانی جنگ ایران و عراق که آزاده نامیده می شدند بر روی این مسابقات گذاشته شد. نخستین گروه اسیران جنگ با عراق، چند ماه پیش از شروع این مسابقات در ۲۶ مرداد ۱۳۶۹، در میان استقبال مردم و خانواده هایشان از مرز خسروی وارد کشور شده بودند. «آزادگان» جمع واژه آزاده است، واژه ای فارسی با ریشه پهلوی (āzātak) و به معنای «کسی که بنده کسی نیست».
این مسابقات در تمامی ۱۰ دوره، به صورت لیگ دوره ای و رفت وبرگشتی برگزار شد اما در تعداد تیم های شرکت کننده و گروه بندی ها تفاوت هایی وجود داشت. در دوره هایی که مسابقات در دو گروه برگزار می شد، دو تیم اول هر گروه به صورت ضربدری در بازی های تک حذفی با یکدیگر روبرو می شدند و برنده ها به مسابقه فینال می رفتند که برنده فینال قهرمان لیگ بود. در مسابقاتی که در یک گروه برگزار می شود، تیمی که در پایان بیشترین امتیاز را داشت قهرمان می شد.
منبع
محمّدنبی، حسین (۱۳۸۴). «فوتبال باشگاهی در ایران». فوتبال در ایران. تهران: دفتر پژوهش های فرهنگی. شابک ۹۶۴-۳۹۷۹-۰۳۷-۱ مقدار |شابک= را بررسی کنید: length (کمک).
صداقت، فرهاد (شهریور ۱۳۸۱)، ۳۴ سال با پرسپولیس (از سال ۴۷ تا سال ۸۱)، تبریز، شابک ۹۶۴-۰۶-۱۶۹۳-۱
شهابی، هوشنگ (زمستان ۱۳۷۷). «مروری بر تاریخ اجتماعی و سیاسی فوتبال در ایران». ایران نامه (۶۵): ۸۹–۱۱۴.
طاهرخانی، رضا (بهمن ۱۳۹۰)، روزنگار جامع ایران پس از انقلاب اسلامی، تهران: سازمان فرهنگی هنری شهرداری تهران، شابک ۹۷۸-۹۶۴-۲۳۸-۵۰۴-۱
محمد معین و دیگران (۱۳۸۷)، «سرواژهٔ آزاده»، فرهنگ فارسی معین (یک جلدی)، انتشارات فرهنگ نما، ص. صفحهٔ ۵۲، شابک ۹۷۸-۹۶۴-۸۲۱۶-۶۷-۳ مقدار |شابک= را بررسی کنید: checksum (کمک)
دیانی، علی (۱۳۷۳)، بررسی و مقایسه میزان پراکندگی انواع خشونت ها در مسابقه های سراسری دسته اول فوتبال جام آزادگان در سال های ۱۳۷۳ و ۱۳۷۴، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی
ممیز، مصطفی، بررسی نگرش داوران فوتبال مسابقات سراسری دسته اول و دوم جام آزادگان نسبت به عوامل استرس دار، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه آزاد اسلامی واحد کرج
جباری، غلامرضا؛ کوزه چیان، هاشم؛ خبیری، محمد (پاییز ۱۳۷۹). «بررسی سبک رهبری، توانایی ها و نحوه عملکرد مربیان فوتبال باشگاه های دسته اول و دوم کشور (جام آزادگان)». فصلنامه حرکت. دانشکده تربیت بدنی دانشگاه تهران (۶): ۱۰۳–۱۲۰.
«مروری بر ادوار جام آزادگان (مسابقات قهرمانی باشگاه های کشور)». روزنامه ورزشی گل، ش. ۱۰۰۷ (۱۵ مرداد ۱۳۸۸).
نام «آزادگان» به افتخار اسیران ایرانی جنگ ایران و عراق که آزاده نامیده می شدند بر روی این مسابقات گذاشته شد. نخستین گروه اسیران جنگ با عراق، چند ماه پیش از شروع این مسابقات در ۲۶ مرداد ۱۳۶۹، در میان استقبال مردم و خانواده هایشان از مرز خسروی وارد کشور شده بودند. «آزادگان» جمع واژه آزاده است، واژه ای فارسی با ریشه پهلوی (āzātak) و به معنای «کسی که بنده کسی نیست».
این مسابقات در تمامی ۱۰ دوره، به صورت لیگ دوره ای و رفت وبرگشتی برگزار شد اما در تعداد تیم های شرکت کننده و گروه بندی ها تفاوت هایی وجود داشت. در دوره هایی که مسابقات در دو گروه برگزار می شد، دو تیم اول هر گروه به صورت ضربدری در بازی های تک حذفی با یکدیگر روبرو می شدند و برنده ها به مسابقه فینال می رفتند که برنده فینال قهرمان لیگ بود. در مسابقاتی که در یک گروه برگزار می شود، تیمی که در پایان بیشترین امتیاز را داشت قهرمان می شد.
منبع
wiki: جام آزادگان