زبان فارسی از دیر باز حضوری محسوس در عراق داشته است. در دوره های مختلف تاریخی می توان رد پای زبان فارسی را در سرزمینی که امروزه عراق خوانده می شود یافت. در دوره هخامنشیان و ساسانیان عراق بخشی از ایران بود و زبان فارسی کهن در آنجا رایج بود. شاید بسیاری ندانند که کمتر از یکصد سال پیش زبان فارسی در بغداد در کنار ترکی و عربی، یکی از سه زبان اصلی بود که حتی نشریاتی به زبان فارسی یا مشترک عربی – فارسی یا ترکی – فارسی در پایتخت عراق منتشر می شد. مسلط بودن و آشنایی به زبان فارسی از نشانه های فرهیختگی در عراق در آن برهه به شمار می رفت تا جایی که فرهیختگان بزرگی امثال 'علی الوردی' جامعه شناس معروف عراقی، 'عبدالرزاق الحسنی' پدر تاریخ عراق، 'عباس العزاوی' مورخ و بوم شناس عراقی به زبان فارسی مسلط بودند و در کتاب های خود همواره از منابع فارسی بهره می بردند. شاعر بزرگ جمیل صدیق الزهاوی یا شاعر و مقام خوان معروف عراقی 'ملا عثمان الموصلی' که به سه زبان، عربی، فارسی و ترکی شعر می سرودند و مقام خوانی می کردند. هنوز در زبان محاوره ای عربی مردم عراق، انبوهی از واژگان فارسی به عنوان میراثی از آن دوره طلایی زبان فارسی در عراق وجود دارند که بعضاً نسل جدید ریشه این واژگان را نمی داند که فارسی است و فقط از طریق انتقال سینه به سینه به او رسیده است.
زبان فارسی در کردستان عراق
زبان فارسی در اوائل قرن بیستم علاوه بر این که در بین عامه مردم برای ارتباطات روزانه، کاربرد ابزاری داشت در عین حال در سطوح فرهیختگان و سیاسیون این کشور به چشم زبانی علمی و وزین نگاه می شد. برخی از سیاسیون عراق در جریان مذاکرات و تعاملات خود با استعمار انگلیس بعد از اشغال عراق در ۱۹۱۷، در پاره ای موارد که نمی خواستند، طرف انگلیسی از سخنان آن ها مطلع شوند، بین خود با زبان فارسی سخن می گفتند. جالب توجه اینکه تمامی نشریاتی که در عراق بعد از ۱۹۰۸ (اعلام مشروطه در ترکیه) در بغداد منتشر شدند، زبان مورد استفاده در نگارش اخبار و گزارش ها ترکیبی از سه زبان عربی، فارسی و ترکی بود و هنوز صداهای خوانندگانی که از آن دوره ضبط شده و در اشعار خود همزمان از واژگان عربی، فارسی و ترکی بهره برده اند، در خانه ها شنیده می شود.
فارسی میانه و امروزی را بیشتر شیعیان در عراق رایج کردند اما اقوام دیگری از غرب ایران نیز به عراق مهاجرت کرده لرهای فیلی و ایزدی ها به زبان فارسی بسیار نزدیک هستند. در دوره صفوی و با رسمی شدن مذهب شیعه در ایران و گسترش این مذهب در میان ایرانیان کاروان های زائران ایرانی برای زیارت اماکن مقدس شیعیان به عراق که در آن زمان ایالتی وابسته به امپراتوری عثمانی بود سرازیر شدند.
بسیاری از زائران ایرانی که به زیارت امامان شیعه در عراق می رفتند در همان دیار سکنی می گزیدند و دیگر به ایران بازنمی گشتند.در دوره کشمکش ها و جنگ های میان دو دولت عثمانی و صفوی شهرهای مقدس در عراق و حتی بغداد برای مدتی به دست صفویان افتاد تا حضور زبان فارسی بیش از پیش در عراق ملموس شود.
زبان فارسی در کردستان عراق
زبان فارسی در اوائل قرن بیستم علاوه بر این که در بین عامه مردم برای ارتباطات روزانه، کاربرد ابزاری داشت در عین حال در سطوح فرهیختگان و سیاسیون این کشور به چشم زبانی علمی و وزین نگاه می شد. برخی از سیاسیون عراق در جریان مذاکرات و تعاملات خود با استعمار انگلیس بعد از اشغال عراق در ۱۹۱۷، در پاره ای موارد که نمی خواستند، طرف انگلیسی از سخنان آن ها مطلع شوند، بین خود با زبان فارسی سخن می گفتند. جالب توجه اینکه تمامی نشریاتی که در عراق بعد از ۱۹۰۸ (اعلام مشروطه در ترکیه) در بغداد منتشر شدند، زبان مورد استفاده در نگارش اخبار و گزارش ها ترکیبی از سه زبان عربی، فارسی و ترکی بود و هنوز صداهای خوانندگانی که از آن دوره ضبط شده و در اشعار خود همزمان از واژگان عربی، فارسی و ترکی بهره برده اند، در خانه ها شنیده می شود.
فارسی میانه و امروزی را بیشتر شیعیان در عراق رایج کردند اما اقوام دیگری از غرب ایران نیز به عراق مهاجرت کرده لرهای فیلی و ایزدی ها به زبان فارسی بسیار نزدیک هستند. در دوره صفوی و با رسمی شدن مذهب شیعه در ایران و گسترش این مذهب در میان ایرانیان کاروان های زائران ایرانی برای زیارت اماکن مقدس شیعیان به عراق که در آن زمان ایالتی وابسته به امپراتوری عثمانی بود سرازیر شدند.
بسیاری از زائران ایرانی که به زیارت امامان شیعه در عراق می رفتند در همان دیار سکنی می گزیدند و دیگر به ایران بازنمی گشتند.در دوره کشمکش ها و جنگ های میان دو دولت عثمانی و صفوی شهرهای مقدس در عراق و حتی بغداد برای مدتی به دست صفویان افتاد تا حضور زبان فارسی بیش از پیش در عراق ملموس شود.
wiki: زبان فارسی در عراق