زبان پارسی باستان در شاخهٔ زبان های ایرانی از گروه زبان های هندوایرانی خانوادهٔ زبان های هندواروپایی قرار می گیرد. این زبان به زبان فارسی میانه تحول یافت که زبان ادبی و رسمی دوران ساسانیان بود و بعدها به زبان پارسی دری یا پارسی نو تبدیل شد. این زبان از زبان نیاایرانی (زبان ایرانی باستان) سرچشمه گرفته است.
هندو-ایرانی
ایرانی
باختری
جنوب باختری
پارسی باستان
پارسی باستان در کنار زبان اوستایی تنها زبان های ایرانی دوران کهن هستند که متن یا کتیبه هایی از آن ها به جا مانده است. زبان پارسی باستان در غرب و جنوب غربی ایران صحبت می شده است و قدیمی ترین متنی که از آن به جای مانده به قرن ششم پیش از میلاد مربوط می شود.اما این نکته را در نظر گرفت زبان اکثریت ساکنان جنوب غربی ایران عیلامی بوده است
زبان پارسی باستان که در دوران پیش از حمله اسکندر به ایران زبان دربار هخامنشی بوده از زبان های ایرانی جنوب غربی می باشد. این زبان با زبان مادی فاصله ای بسیار نزدیک داشته که احتمالاً دو گویش از یک زبان بوده اند. زبان پارسی باستان از زبان های هندواروپایی محسوب می شود که احتمالاً در پدیده مهاجرت آریاییان به همراه زبان های مادی و اوستایی وارد فلات ایران شده است. این زبان پیش از ورود به سرزمین پارس در جنوب غربی ایران، بر اساس آنچه از کتیبه شلمانسر سوم، پادشاه آشوری بدست آمده در حوالی دریاچه ارومیه رایج بوده است. در این کتیبه که به سده نهم پیش از میلاد بازمی گردد برای نخستین بار نام پارس در زبان آشوری به صورت پارسوا ذکر شده است. واژه پارسوا(pārćwa) شکل قدیمی تر واژه پارس(pārsa) دانسته شده است. نخستین سند رسمی زبان پارسی باستان کتیبه بیستون در حوالی کرمانشاه است که به فرمان داریوش یکم نوشته شده است. داریوش که این کتیبه از زبان او نقل شده، زبان بکار رفته در آن را زبان آریایی معرفی می کند. به همین جهت احتمال این وجود دارد که زبان مادی و پارسی باستان نیز زبان های شرقی ایرانی همگی تحت نام آریایی بوده و گویش هایی جداگانه در هر منطقه داشته اند. دوره آغاز تکلم به زبان پارسی باستان در میان فارسیان مشخص نیست اما از شواهد و قرائن زبان شناختی و مقایسه با زبان های اوستایی و سنسکریت که هم دوره زبان پارسی باستان هستند چنین به نظر می رسد که زبان پارسی باستان مدت ها پیش از دوره هخامنشیان نیز تکلم می شد و اشتباه های نگارشی و دستوری در کتیبه های متاخر دوره هخامنشی این حقیقت را القا می کند که پارسی باستان در دهه های پایانی حکومت مزبور احتمالاً زبانی خاموش بوده است. زبان پارسی باستان یکی از معدود زبان های هندواروپایی دوره باستان است که در زمان رواجش مکتوب شده و اسناد مطالعه زبانی برای امروز به جای گذاشته و از این رو در بسیاری از پژوهش های زبان شناختی به عنوان ثابت بکار می رود. زبان پارسی میانه یا پهلوی ساسانی که زبان رسمی ایران در دوره ساسانی بوده از پارسی باستان منشعب شده است. زبان فارسی و دیگر زبان های ایرانی جنوب غربی که از زیرمجموعه های زبان پهلوی ساسانی هستند همگی از پارسی باستان ریشه گرفته اند.
کتیبه های سده چهارم پیش از میلادی در دوره هخامنشی که به اردشیر دوم و اردشیر سوم هخامنشی مربوط می شود ضمن داشتن اشکالات و تفاوت های فاحش با زبان پارسی بکار رفته در کتیبه های قدیمی تر مانند بیستون، خبر از انقلاب و دگرگونی زبان پارسی در آن دوره را می دهد که گاهی به پارسی پیشامیانه یا پارسی باستان متاخر موسوم شده است. زبان پارسی باستان در این دوره به پارسی میانه تبدیل شد که آن زبان نیز بعدها فارسی نو را پدیدآورد. پروفسور ژیلبر لازار ایران شناس مشهور اهل فرانسه در این مورد اینچنین گفته است:
هندو-ایرانی
ایرانی
باختری
جنوب باختری
پارسی باستان
پارسی باستان در کنار زبان اوستایی تنها زبان های ایرانی دوران کهن هستند که متن یا کتیبه هایی از آن ها به جا مانده است. زبان پارسی باستان در غرب و جنوب غربی ایران صحبت می شده است و قدیمی ترین متنی که از آن به جای مانده به قرن ششم پیش از میلاد مربوط می شود.اما این نکته را در نظر گرفت زبان اکثریت ساکنان جنوب غربی ایران عیلامی بوده است
زبان پارسی باستان که در دوران پیش از حمله اسکندر به ایران زبان دربار هخامنشی بوده از زبان های ایرانی جنوب غربی می باشد. این زبان با زبان مادی فاصله ای بسیار نزدیک داشته که احتمالاً دو گویش از یک زبان بوده اند. زبان پارسی باستان از زبان های هندواروپایی محسوب می شود که احتمالاً در پدیده مهاجرت آریاییان به همراه زبان های مادی و اوستایی وارد فلات ایران شده است. این زبان پیش از ورود به سرزمین پارس در جنوب غربی ایران، بر اساس آنچه از کتیبه شلمانسر سوم، پادشاه آشوری بدست آمده در حوالی دریاچه ارومیه رایج بوده است. در این کتیبه که به سده نهم پیش از میلاد بازمی گردد برای نخستین بار نام پارس در زبان آشوری به صورت پارسوا ذکر شده است. واژه پارسوا(pārćwa) شکل قدیمی تر واژه پارس(pārsa) دانسته شده است. نخستین سند رسمی زبان پارسی باستان کتیبه بیستون در حوالی کرمانشاه است که به فرمان داریوش یکم نوشته شده است. داریوش که این کتیبه از زبان او نقل شده، زبان بکار رفته در آن را زبان آریایی معرفی می کند. به همین جهت احتمال این وجود دارد که زبان مادی و پارسی باستان نیز زبان های شرقی ایرانی همگی تحت نام آریایی بوده و گویش هایی جداگانه در هر منطقه داشته اند. دوره آغاز تکلم به زبان پارسی باستان در میان فارسیان مشخص نیست اما از شواهد و قرائن زبان شناختی و مقایسه با زبان های اوستایی و سنسکریت که هم دوره زبان پارسی باستان هستند چنین به نظر می رسد که زبان پارسی باستان مدت ها پیش از دوره هخامنشیان نیز تکلم می شد و اشتباه های نگارشی و دستوری در کتیبه های متاخر دوره هخامنشی این حقیقت را القا می کند که پارسی باستان در دهه های پایانی حکومت مزبور احتمالاً زبانی خاموش بوده است. زبان پارسی باستان یکی از معدود زبان های هندواروپایی دوره باستان است که در زمان رواجش مکتوب شده و اسناد مطالعه زبانی برای امروز به جای گذاشته و از این رو در بسیاری از پژوهش های زبان شناختی به عنوان ثابت بکار می رود. زبان پارسی میانه یا پهلوی ساسانی که زبان رسمی ایران در دوره ساسانی بوده از پارسی باستان منشعب شده است. زبان فارسی و دیگر زبان های ایرانی جنوب غربی که از زیرمجموعه های زبان پهلوی ساسانی هستند همگی از پارسی باستان ریشه گرفته اند.
کتیبه های سده چهارم پیش از میلادی در دوره هخامنشی که به اردشیر دوم و اردشیر سوم هخامنشی مربوط می شود ضمن داشتن اشکالات و تفاوت های فاحش با زبان پارسی بکار رفته در کتیبه های قدیمی تر مانند بیستون، خبر از انقلاب و دگرگونی زبان پارسی در آن دوره را می دهد که گاهی به پارسی پیشامیانه یا پارسی باستان متاخر موسوم شده است. زبان پارسی باستان در این دوره به پارسی میانه تبدیل شد که آن زبان نیز بعدها فارسی نو را پدیدآورد. پروفسور ژیلبر لازار ایران شناس مشهور اهل فرانسه در این مورد اینچنین گفته است:
wiki: زبان فارسی باستان