دروازه های تبریز

دروازه های تاریخی تبریز، به دروازه های هشتگانه ای گفته می شود که در گذشته به منظور حفظ امنیت شهر و کنترل ورود و خروج به شهر تبریز ایجاد شده بودند. به گفته محققان، بیش از ۲۴۰۰ سال پیش، تبریز توسط هشت دروازه و حصار و باروهایی حفاظت می شد و همسایگان خارجی و تاجران و مسافران با عبور از این هشت در تبریز ارتباط برقرار می کردند. اسناد تاریخی گاه از ۸ و گاه از ۹ دروازه در تبریز سخن گفته اند که عبارتند از:
اکنون از دروازه های هشتگانه تبریز به جز «درب خیابان» و یک لنگه از «درب باغمیشه»، اثری از دروازه ای دیگر شهر باقی نمانده است. در حال حاضر تعدادی از این دروازه های تاریخی، در حال احیاء و بازسازی است.
به گفته بهروز خاماچی، در گذشته حفظ امنیت و آرامش شهر تبریز ایجاب می کرد، باروهایی در اطراف شهر و دروازه هایی با فاصله های مناسب در مرکز شهر تعبیه شود تا مردم به سهولت از امکانات شهری بهره مند شوند. در آن زمان شهربانی تبریز پشت تیمچه کره نی خانه (یکی از تیمچه های معروف بازار بزرگ تبریز) واقع شده بود و عصرها به هنگام اذان مغرب، دروازه ها با صدای کره نی که نوعی عمل اطلاع رسانی را انجام می داد بسته می شد و صبح ها به هنگام اذان صبح و باز با شنیدن صدای کره نی شروع به کار می کرد و تردد دوباره به داخل شهر آغاز می شد.
در اواخر حکومت کریم خان زند پس از زلزله ای که در تبریز روی داد، بیشترین قسمت شهر ویران گشت. در این زمان خاندان دُنبلی بر تبریز حکومت داشتند. نجفقلی خان دنبلی که بیگلربیگی تبریز بود در سال ۱۱۹۴ هجری، حصاری استوار بر گرد شهر کشید و هشت دروازه یا درب بر حصار تبریز نهاد و هر یک را جز «دروازهٔ اسلامبول» به اسم محله ای نامید که عبارتند از:

شمار دروازه های شهر تبریز در دوره های مختلف تاریخی متفاوت بوده است. نخستین بار در دورۀ روّادیان در قرن ۴ق بارویی دور شهر کشیده شد. دروازه های شهر که شماری از آن ها تا دورۀ پهلوی باقی بودند، هشت تا بود و در سال ۱۱۹۶ق و دورۀ کریم خان زند با کشیدن بارویی محکم گرداگرد شهر احداث شدند. هریک از دروازه ها دارای یک تاق سنگی و دو برج یا مناره از کاشی کبود منقش و کتیبه دار بود و بر پیشانی آن ها اشعاری یکسان و تاریخ ۱۱۹۶ق حجاری شده بود. دو طرف سنگ نوشته ها نقش برجستۀ شیری با زنجیری بر گردن دیده می شد که سر زنجیر آن به پای یک درخت سرو بسته شده بود. از این دروازه جز اندکی باقی نمانده است. نام آن ها از این قرار است: دروازۀ خیابان در شرق، که برج های آن هنگام امتدادیافتن بازارچه رنگی برداشته شدند و تنها طاق آن باقی است؛ درب اعلی یا دروازۀ باغمیشه در شرق؛ که مناره ها و تاق آن فروریخته و تنها پایه های سنگی و در آهن کوب آن باقی است؛ درب سرخاب در شمال شرقی؛ درب شتربان یا دوه چی در شمال؛ درب استانبول در شمال غربی؛ درب سرد یا سردرود یا درب گجیل در غرب، که هنگام احداث خیابان ملل متحد در دهۀ ۱۳۴۰ش تخریب شد؛ درب مهاد مهین در محله ای به همین نام یا میار میار، و درب نوبر در جنوب. بعدها پشت این دروازه ها بازارچه هایی به همان نام ساخته شدند که هنوز باقی اند.