خلافت ادم

[ویکی فقه] خلافت آدم. مفسران در این که مقصود از خلیفه و جانشین در آیات چیست، اختلاف نظر دارند.
در گفت و گوی خدا با ملائکه آمده است: «إِنِّی جاعِلٌ فِی الأَرضِ خَلیفَةً». مفسّران در این که مقصود از این خلیفه چه کسی، و جانشین کیست، و نیز در ملاک آن، بر یک نظر نیستند. به گفته ابن عباس ، ساکنان نخست زمین، جنّیانی اهل فساد و خون ریز بودند و خداوند آدم را جایگزین آنان کرد. برخی آدم را جانشین فرشتگان در زمین می دانند. به نظر حسن بصری ، مقصود از خلیفه، فرزندان آدم است که جانشین پدر، و نسلی پس از نسلی جانشین یک دیگر می شوند. گروهی نیز معتقدند که آدم، جانشین انسان های پیش از خود است که بر روی زمین می زیسته و نسل شان منقرض شده است. آن چه اکثر قریب به اتّفاق مفسّران پذیرفته اند، این است که در این آیه، سخن از جانشینی انسان (آدم و اولاد او) از خداوند است. علاّمه طباطبایی فرزندان آدم را با وی در این خلافت شریک دانسته و در تأیید این نظریّه، به آیات ۶۹ اعراف، ۱۴ یونس و ۶۲ نمل استناد کرده است. جمعی برآنند که مقام جانشینی خدا، با کفر ، گناه و... سازگار نیست و آن را مختص به آدم، انبیا و جانشینان پیامبران دانسته اند. به گفته زمخشری ، آلوسی و بیضاوی ، مقصود از جانشینی آدم، این است که او و همه پیامبران، جانشین خدا در زمینند علاّمه طباطبایی می گوید: خلافت در این آیه به معنای جانشینی خدا است. ملاصدرا در توجیه شایستگی آدم برای خلافت خدا می گوید: برخی دلیل آن را پذیرش تکلیف از جانب آدم یا فرمان بری وی (با وجود موانعی چون شهوت و غضب ) و یا جامعیّت او بر صفات فرشتگان و حیوان ذکر کرده اند؛ ولی محکم ترین رأی این است که چون جامع همه مظاهر اسمائیه است، به خلافت رسید.