پرتوهای کیهانی ذراتی هستند که در فضای خارج از اجرام آسمانی تولید شده و به جو این اجرام برخورد می کنند.در مورد کره زمین، این امواج در عبور از جو زمین و برخورد با ذرات اتمسفر به ذرات مختلفی مانند مزون ها و پوزیترون ها تبدیل می شوند.
رصدخانه پیر اوجر:در مندوزا، آرژانتین قرار دارد و محیطی بالغ بر ۳٬۰۰ کیلومتر مربع را برای آشکارسازی بهمن های گسترده هوایی پوشش می دهد. و اکثر فعالیت این بخش روی پرتوهای کیهانی با انرژی بسیار زیاد(UHECR) است.
رصدخانه آگاسا:در آکنو، ژاپن که از سال ۱۹۹۳ تا ۲۰۰۴ فعال بود
رصدخانه های رس:در داگ وی یوتا، آمریکا قرار دارد.
رصدخانه آماندا:در قطب جنوب برای آشکارسازی نوترینوها به کار می رود ولی از آن برای تحلیل اطلاعات دیگر پرتوهای کیهانی هم استفاده می شود.
این پرتوها که شامل الکترون و هسته های کاملاً یونیزهٔ اتم است، از تمام راستاها به مقدار برابر دریافت می شود. راستای ورود، سرچشمهٔ آن ها را روشن نمی کند، چرا که پرتوهای کیهانی ذراتی باردار هستند؛ از این رو در زمان حرکت از میان میدان های مغناطیسی راه شیری، مسیر آن ها پیوسته تغییر می کند. انرژی بالای پرتوهای کیهانی نشان دهندهٔ آن است که آن ها باید در فرایندهای پرانرژی، مانند انفجارهای ابرنواختری، به وجود آمده باشند. پروتون با حدود ۹۰٪ و هستهٔ هلیوم با ۱۰٪ بیش ترین سهم را در این پرتوها دارند. البته مقدار اندکی هسته های سنگین تر نیز یافت می شود که انرژی آن ها بین 10 8 {\displaystyle {{10}^{8}}} تا 10 20 eV {\displaystyle {{10}^{20}}\,{\text{eV}}} است.از برخورد پرتوهای پرانرژی کیهانی و مولکول های جو، تابش ثانویه پدید می آید. این تابش را می توان از روی زمین رصد کرد، در حالی که برای مشاهدهٔ مستقیم پرتوهای کیهانی باید از جو خارج شد. آشکارسازهای مورد استفاده برای رصد پرتو کیهانی شبیه به آن هایی است که در فیزیک ذرات به کار می رود. با توجه به اینکه ذرات در شتاب دهنده های زمینی حداکثر به انرژی 10 12 eV {\displaystyle {{10}^{12}}\,{\text{eV}}} می رسند، پرتوهای کیهانی یک آزمایشگاه طبیعی عالی در پیش روی فیزیک ذرات قرار می دهند. بسیاری از ماهواره ها و فضاپیماها مجهز به آشکارسازهای پرتو کیهانی هستند.
در سال ۱۹۱۲ ویکتور هس فیزیکدان اتریشی به دنبال حل معمای کم شدن بار اجسام باردار الکتروسکوپ هایی را در نقاط مختلف زمین نصب کرد و از تغییر میزان شدت کاهش بار نتیجه گرفت منشا پرتوهای باردار خارج از زمین است. در سال ۱۹۲۶ رابرت میلیکان به آن نام پرتو کیهانی را داد و به ویکتور هس به کشف پرتوهای کیهانی در سال ۱۹۳۶ جایزه نوبل فیزیک رسید.
ذرات اولیه که به جو زمین وارد می شوند شامل ۹۲.۹ درصد پروتون،۶.۳ درصد هسته هلیوم(ذره آلفا)،۰.۱۳ درصد هسته عناصر لیتیوم، برلیوم و بور ۰.۴ درصد هسته عناصر کربن، نیتروژن، اکسیژن و فلوئور ۰.۱۸ هسته عناصر سنگین و ۰.۰۵ هسته عناصر بسیار سنگین است.
رصدخانه پیر اوجر:در مندوزا، آرژانتین قرار دارد و محیطی بالغ بر ۳٬۰۰ کیلومتر مربع را برای آشکارسازی بهمن های گسترده هوایی پوشش می دهد. و اکثر فعالیت این بخش روی پرتوهای کیهانی با انرژی بسیار زیاد(UHECR) است.
رصدخانه آگاسا:در آکنو، ژاپن که از سال ۱۹۹۳ تا ۲۰۰۴ فعال بود
رصدخانه های رس:در داگ وی یوتا، آمریکا قرار دارد.
رصدخانه آماندا:در قطب جنوب برای آشکارسازی نوترینوها به کار می رود ولی از آن برای تحلیل اطلاعات دیگر پرتوهای کیهانی هم استفاده می شود.
این پرتوها که شامل الکترون و هسته های کاملاً یونیزهٔ اتم است، از تمام راستاها به مقدار برابر دریافت می شود. راستای ورود، سرچشمهٔ آن ها را روشن نمی کند، چرا که پرتوهای کیهانی ذراتی باردار هستند؛ از این رو در زمان حرکت از میان میدان های مغناطیسی راه شیری، مسیر آن ها پیوسته تغییر می کند. انرژی بالای پرتوهای کیهانی نشان دهندهٔ آن است که آن ها باید در فرایندهای پرانرژی، مانند انفجارهای ابرنواختری، به وجود آمده باشند. پروتون با حدود ۹۰٪ و هستهٔ هلیوم با ۱۰٪ بیش ترین سهم را در این پرتوها دارند. البته مقدار اندکی هسته های سنگین تر نیز یافت می شود که انرژی آن ها بین 10 8 {\displaystyle {{10}^{8}}} تا 10 20 eV {\displaystyle {{10}^{20}}\,{\text{eV}}} است.از برخورد پرتوهای پرانرژی کیهانی و مولکول های جو، تابش ثانویه پدید می آید. این تابش را می توان از روی زمین رصد کرد، در حالی که برای مشاهدهٔ مستقیم پرتوهای کیهانی باید از جو خارج شد. آشکارسازهای مورد استفاده برای رصد پرتو کیهانی شبیه به آن هایی است که در فیزیک ذرات به کار می رود. با توجه به اینکه ذرات در شتاب دهنده های زمینی حداکثر به انرژی 10 12 eV {\displaystyle {{10}^{12}}\,{\text{eV}}} می رسند، پرتوهای کیهانی یک آزمایشگاه طبیعی عالی در پیش روی فیزیک ذرات قرار می دهند. بسیاری از ماهواره ها و فضاپیماها مجهز به آشکارسازهای پرتو کیهانی هستند.
در سال ۱۹۱۲ ویکتور هس فیزیکدان اتریشی به دنبال حل معمای کم شدن بار اجسام باردار الکتروسکوپ هایی را در نقاط مختلف زمین نصب کرد و از تغییر میزان شدت کاهش بار نتیجه گرفت منشا پرتوهای باردار خارج از زمین است. در سال ۱۹۲۶ رابرت میلیکان به آن نام پرتو کیهانی را داد و به ویکتور هس به کشف پرتوهای کیهانی در سال ۱۹۳۶ جایزه نوبل فیزیک رسید.
ذرات اولیه که به جو زمین وارد می شوند شامل ۹۲.۹ درصد پروتون،۶.۳ درصد هسته هلیوم(ذره آلفا)،۰.۱۳ درصد هسته عناصر لیتیوم، برلیوم و بور ۰.۴ درصد هسته عناصر کربن، نیتروژن، اکسیژن و فلوئور ۰.۱۸ هسته عناصر سنگین و ۰.۰۵ هسته عناصر بسیار سنگین است.
wiki: پرتو کیهانی