برصیصا

wikijoo: برصیصا

wikifeqh: عابد و زاهد که با اغواگری شیطان بدفرجام شد.
برصیصا را برخی در لغت، برگرفته از واژه «صیصا» در زبان آرامی و به معنای سینه بند مرصّع اسقف اعظم یا کاکل های کلاه او دانسته اند که یادآور برترین مقام کلیساست. برصیصا شخصیتی شبه تاریخی است که نام و سرگذشت او به صورت نمونه ای عبرت آموز از تلاش بی وقفه شیطان برای اغوای انسان و نیز امکان بدفرجامی آدمی به رغم سابقه درخشان، بازتابی عمدتاً گسترده در منابع تاریخی، تفسیری، حدیثی، اخلاقی و کلامی مسلمانان یافته است. گاه به سبب شباهت در سرگذشت و سرنوشت، نام برصیصا در کنار ابلیس و بلعم باعورا یاد می شود که هر سه به رغم پیشینه درخشان در عبادت و بندگی خدا، بدفرجام و کفر آیین شدند.
نام و سرگذشت برصیصا در قرآن نیامده است؛ اما همه مفسران شیعه و سنی هر چند با دیدگاه و چند و چونی متفاوت، در ارتباط با آیه 16 سوره حشر/ 59 داستان او را آورده اند:
«کَمَثَلِ الشَّیطنِ اِذ قالَ لِلاِنسنِ اکفُر فَلَمّا کَفَرَ قالَ اِنّی بَریءٌ مِنکَ اِنّی اَخافُ اللّهَ رَبَّ العلَمین»؛چون حکایت‏ شیطان که به انسان گفت کافر شو و چون کافر شد گفت من از تو بیزارم زیرا من از خدا پروردگار جهانیان می‏ ترسم.
این تمثیل درباره تحریک و فریب یهود بنی نضیر از سوی منافقان مدینه است. در پی پیمان شکنی بنی نضیر در جریان دسیسه کشتن پیامبر صلی الله علیه و آله و بر اساس توافق حاصل شده، آنان باید خانه و دارایی خود را رها ساخته، جلای وطن می کردند. (نک: سوره حشر/59 ، 2، 6) منافقان با وعده همیاری و همراهی در صورت جنگ با پیامبر صلی الله علیه و آله یا جلای وطن (سوره حشر/59 ،11) بنی نضیر را به مخالفت با تصمیم یاد شده و خودداری از کوچ اجباری تحریک کردند.
خداوند با دروغگو خواندن منافقان، از همیاری و همراهی نکردن آنها و رویگردانیشان از بنی نضیر در صورت جنگ و جلای وطن خبر داده (سوره حشر/59 ،12) و آنان را همانند شیطان می نامد که به سبب دشمنی دیرینه و با وعده های دروغین و وسوسه انگیزش به اغواگری انسان می پردازد و هنگامی که آدمی در دام کفر گرفتار آمد و درمانده شد از او برائت و بیزاری می جوید. (سوره حشر/59 ،16)
این که «انسان» به معنای جنس آن و آیه بیانگر تعامل شیطان با نوع بنی بشر است یا این که به شخصی معین در حادثه ای خارجی و تاریخی اشاره دارد مورد اختلاف است. گروهی از مفسران شیعه و شماری از اهل سنت به پیروی از مجاهد «ال» در «الانسان» را به معنای جنس دانسته اند. این دیدگاه با سیاق و مفهوم آیه و کاربردهای دیگر «انسان» در قرآن که به معنای جنس آمده سازگار است. (برای نمونه نک: سوره یوسف/12، 5 ؛ سوره اسراء/ 17، 53 ؛ سوره فرقان/25، 29؛ سوره معارج/70، 19؛ سوره تین/ 95،4؛ سوره عصر/103،2) بر اساس این دیدگاه که آلوسی آن را به جمهور مفسران نسبت داده است. معنای آیه عام و فراگیر است و می تواند درباره همه آدمیان صادق باشد، بر این اساس، شیطان با وعده های دروغین، زیبا جلوه دادن بهره مندی های زندگی و آرزوهای رنگارنگ و دور و دراز، انسان را به وادی کفر می کشاند و هنگامی که دروغ بودن وعده ها آشکار شد، آدمی را بی هیچ یار و یاوری رها ساخته، از او بیزاری می جوید. چنین مضمونی در برخی دیگر از آیات نیز آمده است که می تواند مؤیّد دیدگاه یاد شده باشد. (نک: سوره ابراهیم/14،22؛ سوره فرقان/25،29)