ارتاوازد

آرتاوازد. آرْتاوازْد ، نام چند تن از پادشاهان نواحی شمالی ایران، و به ویژه ارمنستان در دورهٔ باستان. این نام که صورت ارمنی شدهٔ اَرته وزده (ه م) ایرانی باستان است، علاوه برشماری از شاهان ارمنستان، برای چند شخصیت ایرانی تبار دیگر هم به همین شکل آمده است. منابع تاریخی از چند آرتاوازد یاد کرده اند که بر ارمنستان حکومت داشته اند.
آرتاوازد (پسر اردوان پنجم)، او به مدت سه سال در مقابل اردشیر بابکان مقاومت کرد.
آرتاوازد یکم، بزرگ ترین پسر آرتاکسیاس یا آرتاشس، از شاهان دودمان آرتاکسی بود که در سدهٔ ۲پ م (ظاهراً میان سالهای۱۲۳ تا ۹۵ق م) حکومت کرد.. مهرداد دوم، پادشاه اشکانی ایران بر وی چیره شد و شاهزاده تیگران (فرزند یا به احتمال بیشتر برادرزادهٔ آرتاوازد) را به گروگان گرفت.. بزرگان ارمنستان به سبب تندخویی و سختگیری او به دشمنی با او برخاستند و هم از این رو می گویند که به دست ایشان کشته شد.
آرتاوازد (افسانه) در افسانه های ارمنی از شاهی به نام آرتاوازد یاد می شود که در کودکی موجودات اهریمنی وی را به اسارت بردند و بچه دیوی به جای او نهادند. در باب فرجام کار وی نیز روایت هایی مردمی وجود دارد که ارتباطی با گاه شماری دارند. به نظر می رسد این افسانه ها، بعدها دربارهٔ شخصیت تاریخی آرتاوازد یکم شکل گرفته اند.
آرتاوازد دوم، پسر تیگران کبیر در ۵۵پ م، با اِعمال نفوذ روم به حکومت ارمنستان رسید. وی در لشکرکشی های رومیان بر ضد ایرانیان نقش مهمی ایفا کرد. او که متحد روم بود، به کراسوس پیشنهاد کرد که از طریق ارمنستان به اشکانیان حمله کند، اما کراسوس نپذیرفت. ظاهراً پس از شکست رومیان، به ناچار با فرهاد چهارم، پادشاه اشکانی پیمان بست و بخش جنوبی ارمنستان را به وی واگذار کرد.
آرتاوازد (رومی)، منابع تاریخی وی را مردی فرزانه و صاحب آثاری به زبان یونانی معرفی کرده اند، به هنگام لشکرکشی مارک آنتونی، دیگر سردار رومی به ایران، بار دیگر متحد رومیان شد و آنان را یاری کرد. با این همه، آنتونی گناه شکست خود را به گردن آرتاوازد انداخت و او را پس از مدتی حبس، به قتل رسانید.
آرتاوازد سوم، در واپسین سال های حیات سلسلهٔ آرتاکسیِ ارمنستان، پادشاهی به نام آرتاوازد سوم، مدتی کوتاه حکومت کرد. وی که دست نشاندهٔ دولت روم بود، در پی شورش مردم ارمنستان، و حمایت فرهاد اشکانی از آنان، ناچار به دربار روم پناهنده شد و تیگران چهارم به جای وی بر تخت نشست