عارف نامه شعری از ایرج میرزا در قالب مثنوی بر وزن «مفاعیلن مفاعیلن فعولن» و در ۵۱۵ بیت است که معروف ترین اثر ایرج میرزا و یکی از مشهورترین منظومه های ادبیات فارسی پس از مشروطه به شمار می رود. عارف نامه در اصل در هجو عارف قزوینی سروده شده است ولی شاعر در ضمن آن به بیان مسائل سیاسی و اجتماعی با نگاه انتقادی نیز می پردازد. نکوهش حجاب و مخالفت با خانه نشینی زنان، انتقاد از سیاست مداران و فضای سیاسی کشور و اعتراض به رواج بچه بازی از مضامین دیگر این شعر است که با بیانی طنزآمیز و هزلی مطرح شده اند.
عارف نامه به رغم محبوبیت و شهرت خود مورد انتقادات و مخالفت های فراوان نیز قرار گرفته چنان که شاعر چندین شعر هم در پاسخ به انتقاداتی که از عارف نامه می شده، سروده است. انگیزهٔ برخی مخالفت ها دفاع از عارف قزوینی و برخی دیگر دفاع از حجاب و برخی نیز انتقاد از عباراتِ بی ادبانه در این شعر بوده است.
در مورد علت سرودن عارف نامه روایت های گوناگونی نقل شده که همگی به یک نتیجه یعنی رنجش ایرج از عارف قزوینی در هنگام سفر عارف به مشهد ختم می شود. گویا ایرج همان طور که در شعر می گوید انتظار داشته که عارف به دلیل دوستی دیرینه در این سفر به دیدن به او بیاید اما عارف به مقر ژاندارمری مشهد، که در آن زمان در اختیار کلنل پسیان بوده، می رود و وقتی هم که ایرج برای ملاقات او به آنجا می رود با وی برخورد سردی می کند و آن شب در کنسرت هم غزلی می خواند که در بیت پایانی آن فتحعلی شاه جد ایرج را نفرین می کند:
ایرج پس از این حوادث تصمیم به سرودن شعری در هجو عارف می گیرد و به تشویق دوستان مطالب سیاسی و اجتماعی را نیز در آن می گنجاند و به مرور بخش های جدیدی را به آن اضافه می کند. به طوری که حتی پیش از تکمیل و انتشار در بین شعردوستان و ادیبان بسیار مشهور شده و سروصدای زیادی به پا کرده بود و هزاران نسخهٔ دست نویس از آن موجود بود.
عارف نامه به رغم محبوبیت و شهرت خود مورد انتقادات و مخالفت های فراوان نیز قرار گرفته چنان که شاعر چندین شعر هم در پاسخ به انتقاداتی که از عارف نامه می شده، سروده است. انگیزهٔ برخی مخالفت ها دفاع از عارف قزوینی و برخی دیگر دفاع از حجاب و برخی نیز انتقاد از عباراتِ بی ادبانه در این شعر بوده است.
در مورد علت سرودن عارف نامه روایت های گوناگونی نقل شده که همگی به یک نتیجه یعنی رنجش ایرج از عارف قزوینی در هنگام سفر عارف به مشهد ختم می شود. گویا ایرج همان طور که در شعر می گوید انتظار داشته که عارف به دلیل دوستی دیرینه در این سفر به دیدن به او بیاید اما عارف به مقر ژاندارمری مشهد، که در آن زمان در اختیار کلنل پسیان بوده، می رود و وقتی هم که ایرج برای ملاقات او به آنجا می رود با وی برخورد سردی می کند و آن شب در کنسرت هم غزلی می خواند که در بیت پایانی آن فتحعلی شاه جد ایرج را نفرین می کند:
ایرج پس از این حوادث تصمیم به سرودن شعری در هجو عارف می گیرد و به تشویق دوستان مطالب سیاسی و اجتماعی را نیز در آن می گنجاند و به مرور بخش های جدیدی را به آن اضافه می کند. به طوری که حتی پیش از تکمیل و انتشار در بین شعردوستان و ادیبان بسیار مشهور شده و سروصدای زیادی به پا کرده بود و هزاران نسخهٔ دست نویس از آن موجود بود.
wiki: عارف نامه