دساتیر

دَساتیر یا دساتیر آسمانی نام کتابی از یکی از پارسیان هند به نام آذرکیوان است که در سده دهم هجری قمری در زمان اکبر شاه گورکانی (هم زمان با سلسله صفوی) نوشته شده است.
فروزه: صفت
سفرنگ: تفسیر کلام خدا
دهناد: نظام، سامانه
فرجود: معجزه
فرنوش: خرد فلک قمر
فرنود: استدلال، برهان
فرشاد: روان و خرد کره مریخ
فرزبود: حکمت
فرساد: دانشمند
فرسار: نیروی دات (داد)
آذر کیوان این کتاب را به پیامبری بنام «ساسان پنجم» نسبت داده است که به زبانی است که هیچ همسانی و خویشاوندی ای با زبان های دیگر ندارد اینگونه برمی آید که این زبان برساختهٔ خود آذرکیوان بوده است.
از آنجا که زبانی که کتاب دساتیر آسمانی بدان نوشته شده را تنها آذرکیوان می دانسته، وی خود این کتاب را به پارسی برگردانده و تفسیر و نِگیزش هایی بر آن نوشته است. در برگردان دساتیر آسمانی به پارسی، آذرکیوان کوشیده است که تنها واژگان پارسی بکار برد و از کاربرد واژگان عربی و بیگانه پرهیزیده است.
در برگردان کتاب دساتیر به پارسی، آذرکیوان برای شماری از واژگان عربی که برابر پارسی آنها را نمیدانسته، واژگانی را برساخته که به آنها واژگان دساتیری گفته می شود. بیشتر این واژگان بر پایهٔ بنیادهای زبان شناسی و ریشه شناسیک ساخته شده اند. شماری از این واژه ها نیز از زبان سانسکریت، نوشته های زرتشتی به زبان پهلوی ( زند و پازند) و از اوستا گرفته شده اند.

دَساتیر
فرقه ای ساختگی در هندوستان دورۀ مغولان کبیر (تیموریان هند)، معاصر با سلسلۀ صفویه و نیز نام کتابی مجعول از آذرکیوان. این فرقه را آذرکیوان بنیاد نهاد که ترکیبی از اسلام، زردشتی گری، هندوییسم و مسیحیت بود. از این فرقه آثار زیادی در دست است که از آن میان دساتیر یا دساتیر آسمانی، جام کیخسرو، شارستان، شت مهاباد، شت جی فرام و زردشت افشار معروف اند. این کتاب ها به زبانی ساختگی نوشته شده و ترجمۀ فارسی آن ها به شخصی به نام ساسان پنجم منسوب است. پیروان این فرقه به حکمت اشراق شیخ شهاب الدین سهروردی توجهی خاص داشتند. آنان از نخستین گروه های فکری بودند که برای گسترش زبان پارسی تلاش کردند، اما از آن جا که هنوز دانش زبان شناسی و ریشه شناسی لغات پدید نیامده بود و ایشان با زبان های ایران باستان بیگانه بودند، به جعل واژه ها پرداختند و آن ها را پارسی معرفی کردند. محمدحسین بن خلف تبریزی صاحب برهان قاطع به جمع آوری و معرفی کلمات دساتیری در فرهنگ خود پرداخت. اما با این حال، شماری از آن واژگان وارد زبان فارسی امروز شده است. فرقۀ دساتیر از مذاهب و باورهایی پیش از اسلام و زردشت جعل می کردند تا قدمت و دیرینگی مذهب و فلسفه را در ایران باستان نشان دهند. آبادیان نام نخستین پیامبر پارسیان در کتاب جعلی دساتیر است، که این کتاب را هم منسوب به او می دانند. گویا آبادیان نام فرقه ای خاص و نیز نام سرکردۀ متأخر آن بوده است. پیروان این فرقه با جعل آرای گوناگون، به فریفتن و جلب مردم می پرداختند. از دیگر پیامبران دروغین ایشان آذرهوشنگ یا مهاباد بود. جام کیخسرو تألیف خداجوی بن نامدار (۱۰۴۰ق) از مهم ترین کتب دساتیری در شرح مکاشفات آذرکیوان است. علی اکبر دهخدا در مقالۀ مبسوطی در مقدمۀ لغت نامه، اشتباهات دساتیر را بررسی و آشکار کرده است. این اثر در هند در ۱۸۱۸، به خط فارسی و به همت ملافیروز چاپ شد.