نَقیبُ الْاَشْراف
عنوان کسانی که خلفای عباسی آن ها را برای سرپرستی هاشمیان برمی گزیدند. نقیبان به کارهای اشراف عرب که علویان و عباسیان بودند، رسیدگی می کردند. در دورۀ اسلامی، اشرافیت که برخاسته از خون وتبار بود امتیازات ویژه ای به آن ها می بخشید. اشراف از دولت خلفا مستمری می گرفتند، خود و موالی آن ها زکات نمی دادند و کارهای قضایی آن ها به دست نقیب انجام می گرفت. تا قرن ۴ق عباسیان و علویان یک نقیب داشتند، اما از اواخر این قرن هر یک از دو گروه دارای نقیبی جداگانه بودند. نقابت به دو گونۀ خاصه و عامه تقسیم می شد. در نقابت خاصه، نقیب تنها می کوشید از ورود دیگران به طبقۀ اشراف جلوگیری کند، اما در نقابت عامه، نقیب به کارهای اشراف رسیدگی می کرد، اختلاف میان آن ها را فیصله می داد و چنانچه کاری خلاف شرع از آن ها سر می زد درباره شان حد جاری می کرد. نقیب عامه لازم بود که فقیهی مجتهد باشد. اشراف نه تنها در بغداد، بلکه در شهرهایی چون کوفه و بصره و واسط و اهواز نیز نقیب خاص خویش داشتند.
