سفره آب زیرزمینی یا آبخوان به لایه یا منطقه قابل نفوذی در زیر سطح زمین گفته می شود که آب در آن می تواند جریان یابد. آبخوان همچنین باید قابلیت آبدهی خوبی داشته باشد. بطور کلی شکل سطح ایستابی غالبا از شکل سطح زمین پیروی می کند. بنابراین سطح ایستایی در نواحی پست در نزدیک سطح زمین و در تپه ها و کوه ها در عمق زیادتر قرار دارد.
در مناطق مرطوب و پر باران سطح ایستایی ممکن است تا نزدیک سطح زمین بالا بیاید و در نقاطی «آبگیر» و در صورت وجود پوشش گیاهی باتلاق بوجود آید. پمپاژ از چاه های حفر شده درون آبخوان، نفوذ بارش و آب برگشتی کشاورزی مهمترین عوامل تغییرات ارتفاع سطح ایستابی هستند که این تغییرات را بر حسب زمان به صورت نمودارهایی به نام هیدروگراف نشان می دهند. سفره های دارای بازدهی قابل توجه اغلب در رسوبات ناپیوسته شنی و ماسه ای تشکیل می شوند.
آبرفت ها، یعنی رسوباتی که توسط رودها در دره ها و دشتها برجای گذارده می شوند، معمولا سفره های آب زیرزمینی خوبی تشکیل می دهند. رسوبات رسی گرچه از تخلخل زیادی برخوردارند، ولی چون قابلیت نفوذ کمی دارند، با وجود حجم آب زیادی که ممکن است در خود ذخیره کرده باشند، سفره آب زیرزمینی تشکیل نمی دهند و به عنوان مواد غیر قابل نفوذ در نظر گرفته می شوند. در سنگهای متراکم نیز آب معمولا در نمونه هایی ایجاد می شود که از تخلخل ثانوی قابل توجه برخوردار باشند. در این میان بهترین سفره آبها معمولا در سنگهای آهکی درز و شکافدار ایجاد می شود که به آن کارست گفته می شود.
محتویات [نمایش]
تقسیم بندی سفره های آب زیرزمینی [ویرایش]
سفره های آزاد [ویرایش]
در سفره های آزاد، سطح ایستایی سطح فوقانی منطقه اشباع و آبخوان است. مقدار فشار در سطح ایستایی سفره های آزاد برابر فشار اتمسفر ( یعنی صفر ) است. پایین تر از سطح ایستایی بسته به مقدار تغذیه یا تخلیه از آبخوان دارای نوسان است. حالت خاصی از سفره های آزاد «سفره های معلق» هستند. این سفره ها معمولا در داخل منطقه تهویه یا منطقه اشباع نشده خاک و در روی لایه های نفوذ ناپذیری که گسترش محدودی دارند، مثلا عدسیهای رسی، تشکیل می شوند. از این سفره های مقدار کمی آب و آن هم بطور موقت می توان بدست آورد.
سفره های محبوس یا تحت فشار [ویرایش]
در سفره های محبوس یا تحت فشار یا محصور، زون اشباع بین دو لایه نفوذناپذیر ( معمولا با جنس شیل یا رس ) از پایین و بالا محدود شده است و در نتیجه تحت فشاری بیش از اتمسفر می باشد. علت آنکه در سفره های تحت فشار آب از محل خود بالاتر می آید آن است که محل تغذیه سفره، یعنی منطقه ای که از طریق آن آب سفره تامین می شود، در ارتفاعی بالاتر از سطح فوقانی منطقه اشباع در محل حفر چاه قرار دارد. در سفره های تحت فشار به جای سطح ایستایی از سطح پیرومتریک نام برده می شود. سطح پیرومتریک عبارت از سطحی فرضی است که در هر منطقه با ارتفاع فشار هیدروستاتیک آب در سفره تحت فشار مطابقت دارد. به زبان ساده تر منظور سطحی است که اگر چاهی در هر نقطه از سفره تحت فشار حفر کنیم آب درون چاه تا آن ارتفاع بالا می آید.
منبع [ویرایش]
دانشنامه رشد
در ویکی انبار پرونده هایی دربارهٔ آبخوان موجود است.
رده ها: سفره های آبی علوم زمینمهندسی هیدرولیک
قس عربی
إن الطبقة الجوفیة ( طبقة المیاه الجوفیة ) طبقة رطبة من صخور نفاذیة محملة بالمیاه أو من مواد غیر مجمعة ( حصى أو رمل أو الطمی ) موجودة تحت سطح الأرض ویمکن أن تستخرج منها میاه جوفیة باستخدام بئر ماء للاستفادة منها، وتسمى دراسة سریان المیاه فی الطبقات الجوفیة وتکون الطبقات الجوفیة بالجیولوجیة المائیة ( الهیدروجیولوجیا ) ، وتشمل المصطلحات ذات الصلة مصطلح الطبقة المائیة المعیقة – طبقة أرضیة رقیقة ومنخفضة النفاذیة وممتدة على طول الطبقة الجوفیة – [1] ومصطلح الطبقة الکتیمة – منطقة صلبة کتیمة ( غیر منفذة للماء ) موجودة تحت الطبقة الجوفیة أو فوقها، وإذا امتدت المنطقة غیرالمنفذة فوق الطبقة الجوفیة فقد یجعلها الضغط تصبح طبقة جوفیة محصورة.
محتویات [اعرض]
[عدل]عمق الطبقة الجوفیة
یمکن أن تتکون الطبقات الجوفیة عند أعماق مختلفة، ولیس مرجحا أن تستخدم الطبقات الأقرب إلى سطح الأرض للإمداد بالمیاه والری فقط بل إنها أیضا تمتلئ بالأمطار الموضعیة، وتوجد فی العدید من المناطق الصحراویة أو قربها تلال من صخور کلسیة أو جبال من صخور کلسیة یمکن استغلالها کموارد للمیاه الجوفیة، کما توجد طبقات جوفیة ضحلة مستغلة لوجود المیاه فیها فی أجزاء من جبال الأطلس فی شمال أفریقیا، وجبل لبنان وسلسلة جبال لبنان الشرقیة [أو جبال القلمون] الممتدة فی سوریا ومرتفعات الجولان السوریة التی تحتل إسرائیل جزءا منها ولبنان، والجیل الأخضر ( عمان ) فی عمان، وأجزاء من سلسلة جبال سییرا نیفادا وسلاسل مجاورة فی الولایات المتحدة الجنوبیة الغربیة، ویمکن أن یؤدی فرط الاستغلال إلى تجاوز الإنتاج العملی الدائم للمیاه، أی أن المیاه التی تؤخذ أکثر من التی یمکن أن تمتلئ مرة أخرى، ولقد أدى نمو التعداد السکانی على امتداد خطوط سواحل بلدان معینة – مثل لیبیا وإسرائیل – إلى انفجار سکانی سبب انخفاض مستوى المیاه وما یتبعه من اختلاط المیاه الجوفیة بمیاه مالحة قادمة من البحر ( تداخل ( تسرب ) المیاه المالحة ) .
و یقدم الشاطئ نموذجا یساعد على تصویر الطبقة الجوفیة، فإذا حفرت حفرة فی الرمل فإن الرمل شدید الرطوبة أو المشبع بالماء سیتجمع فی العمق الضحل، وهذه الحفرة هی البئر ویمثل الرمل الرطب الطبقة الجوفیة کما یمثل المستوى الذی ترتفع إلیه المیاه فی هذه الحفرة مستوى المیاه الجوفیة.
[عدل]التصنیف
یبین هذا الرسم البیانی اتجاهات التدفق النموذجیة فی عرض مقطع عرضی لنظام جیولوجی لطبقات جوفیة محصورة وغیر محصورة، ویظهر النظام طبقتان جوفیتان موجودتان وطبقة معیقة واحدة ( طبقة حاجزة أو غیر انفاذیة ) – توجد بینهما – ومحاطة بصخر قاع الطبقة الکتیمة وهی متصلة بجدول کاسب [ . . .
در مناطق مرطوب و پر باران سطح ایستایی ممکن است تا نزدیک سطح زمین بالا بیاید و در نقاطی «آبگیر» و در صورت وجود پوشش گیاهی باتلاق بوجود آید. پمپاژ از چاه های حفر شده درون آبخوان، نفوذ بارش و آب برگشتی کشاورزی مهمترین عوامل تغییرات ارتفاع سطح ایستابی هستند که این تغییرات را بر حسب زمان به صورت نمودارهایی به نام هیدروگراف نشان می دهند. سفره های دارای بازدهی قابل توجه اغلب در رسوبات ناپیوسته شنی و ماسه ای تشکیل می شوند.
آبرفت ها، یعنی رسوباتی که توسط رودها در دره ها و دشتها برجای گذارده می شوند، معمولا سفره های آب زیرزمینی خوبی تشکیل می دهند. رسوبات رسی گرچه از تخلخل زیادی برخوردارند، ولی چون قابلیت نفوذ کمی دارند، با وجود حجم آب زیادی که ممکن است در خود ذخیره کرده باشند، سفره آب زیرزمینی تشکیل نمی دهند و به عنوان مواد غیر قابل نفوذ در نظر گرفته می شوند. در سنگهای متراکم نیز آب معمولا در نمونه هایی ایجاد می شود که از تخلخل ثانوی قابل توجه برخوردار باشند. در این میان بهترین سفره آبها معمولا در سنگهای آهکی درز و شکافدار ایجاد می شود که به آن کارست گفته می شود.
محتویات [نمایش]
تقسیم بندی سفره های آب زیرزمینی [ویرایش]
سفره های آزاد [ویرایش]
در سفره های آزاد، سطح ایستایی سطح فوقانی منطقه اشباع و آبخوان است. مقدار فشار در سطح ایستایی سفره های آزاد برابر فشار اتمسفر ( یعنی صفر ) است. پایین تر از سطح ایستایی بسته به مقدار تغذیه یا تخلیه از آبخوان دارای نوسان است. حالت خاصی از سفره های آزاد «سفره های معلق» هستند. این سفره ها معمولا در داخل منطقه تهویه یا منطقه اشباع نشده خاک و در روی لایه های نفوذ ناپذیری که گسترش محدودی دارند، مثلا عدسیهای رسی، تشکیل می شوند. از این سفره های مقدار کمی آب و آن هم بطور موقت می توان بدست آورد.
سفره های محبوس یا تحت فشار [ویرایش]
در سفره های محبوس یا تحت فشار یا محصور، زون اشباع بین دو لایه نفوذناپذیر ( معمولا با جنس شیل یا رس ) از پایین و بالا محدود شده است و در نتیجه تحت فشاری بیش از اتمسفر می باشد. علت آنکه در سفره های تحت فشار آب از محل خود بالاتر می آید آن است که محل تغذیه سفره، یعنی منطقه ای که از طریق آن آب سفره تامین می شود، در ارتفاعی بالاتر از سطح فوقانی منطقه اشباع در محل حفر چاه قرار دارد. در سفره های تحت فشار به جای سطح ایستایی از سطح پیرومتریک نام برده می شود. سطح پیرومتریک عبارت از سطحی فرضی است که در هر منطقه با ارتفاع فشار هیدروستاتیک آب در سفره تحت فشار مطابقت دارد. به زبان ساده تر منظور سطحی است که اگر چاهی در هر نقطه از سفره تحت فشار حفر کنیم آب درون چاه تا آن ارتفاع بالا می آید.
منبع [ویرایش]
دانشنامه رشد
در ویکی انبار پرونده هایی دربارهٔ آبخوان موجود است.
رده ها: سفره های آبی علوم زمینمهندسی هیدرولیک
قس عربی
إن الطبقة الجوفیة ( طبقة المیاه الجوفیة ) طبقة رطبة من صخور نفاذیة محملة بالمیاه أو من مواد غیر مجمعة ( حصى أو رمل أو الطمی ) موجودة تحت سطح الأرض ویمکن أن تستخرج منها میاه جوفیة باستخدام بئر ماء للاستفادة منها، وتسمى دراسة سریان المیاه فی الطبقات الجوفیة وتکون الطبقات الجوفیة بالجیولوجیة المائیة ( الهیدروجیولوجیا ) ، وتشمل المصطلحات ذات الصلة مصطلح الطبقة المائیة المعیقة – طبقة أرضیة رقیقة ومنخفضة النفاذیة وممتدة على طول الطبقة الجوفیة – [1] ومصطلح الطبقة الکتیمة – منطقة صلبة کتیمة ( غیر منفذة للماء ) موجودة تحت الطبقة الجوفیة أو فوقها، وإذا امتدت المنطقة غیرالمنفذة فوق الطبقة الجوفیة فقد یجعلها الضغط تصبح طبقة جوفیة محصورة.
محتویات [اعرض]
[عدل]عمق الطبقة الجوفیة
یمکن أن تتکون الطبقات الجوفیة عند أعماق مختلفة، ولیس مرجحا أن تستخدم الطبقات الأقرب إلى سطح الأرض للإمداد بالمیاه والری فقط بل إنها أیضا تمتلئ بالأمطار الموضعیة، وتوجد فی العدید من المناطق الصحراویة أو قربها تلال من صخور کلسیة أو جبال من صخور کلسیة یمکن استغلالها کموارد للمیاه الجوفیة، کما توجد طبقات جوفیة ضحلة مستغلة لوجود المیاه فیها فی أجزاء من جبال الأطلس فی شمال أفریقیا، وجبل لبنان وسلسلة جبال لبنان الشرقیة [أو جبال القلمون] الممتدة فی سوریا ومرتفعات الجولان السوریة التی تحتل إسرائیل جزءا منها ولبنان، والجیل الأخضر ( عمان ) فی عمان، وأجزاء من سلسلة جبال سییرا نیفادا وسلاسل مجاورة فی الولایات المتحدة الجنوبیة الغربیة، ویمکن أن یؤدی فرط الاستغلال إلى تجاوز الإنتاج العملی الدائم للمیاه، أی أن المیاه التی تؤخذ أکثر من التی یمکن أن تمتلئ مرة أخرى، ولقد أدى نمو التعداد السکانی على امتداد خطوط سواحل بلدان معینة – مثل لیبیا وإسرائیل – إلى انفجار سکانی سبب انخفاض مستوى المیاه وما یتبعه من اختلاط المیاه الجوفیة بمیاه مالحة قادمة من البحر ( تداخل ( تسرب ) المیاه المالحة ) .
و یقدم الشاطئ نموذجا یساعد على تصویر الطبقة الجوفیة، فإذا حفرت حفرة فی الرمل فإن الرمل شدید الرطوبة أو المشبع بالماء سیتجمع فی العمق الضحل، وهذه الحفرة هی البئر ویمثل الرمل الرطب الطبقة الجوفیة کما یمثل المستوى الذی ترتفع إلیه المیاه فی هذه الحفرة مستوى المیاه الجوفیة.
[عدل]التصنیف
یبین هذا الرسم البیانی اتجاهات التدفق النموذجیة فی عرض مقطع عرضی لنظام جیولوجی لطبقات جوفیة محصورة وغیر محصورة، ویظهر النظام طبقتان جوفیتان موجودتان وطبقة معیقة واحدة ( طبقة حاجزة أو غیر انفاذیة ) – توجد بینهما – ومحاطة بصخر قاع الطبقة الکتیمة وهی متصلة بجدول کاسب [ . . .