دیوان استیفا

دیوان استیفا به امور مالی، حسابداری و دخل و خرج امپراطوری رسیدگی می کرد و همچنین مالیات ها را از مردم جمع آوری می کرد. این دیوان جز دیوان های مهم کشوری بود و بعد از دیوان وزارت قرار داشت. مأموران آن را مستوفی می گفتند و رئیس و مسئول آن را مستوفی کل می نامیدند. از دیگر وظایف این دیوان واگذاری زمین های خاص سلطان به نام اقطاع بود که به سپهسالاران، سپاهیان اجاره داده می شد. واگذاری اقطاع بیشتر برای تأمین بودجه خزانه خالی بود. سه نوع اقطاع وجود داشتف اقطاع دیوانی، لشکری، شخصی. اقطاع در دورهٔ خواجه نظام الملک پیشرفت به سزایی داشت.
کلونز، کارلا (۱۳۶۳). دیوان سالاری در عهد سلجوقیان. تهران: امیرکبیر.

از دیوان های حکومتی ایران. این دیوان در دو قرن اول اسلامی، به تنظیم امور مالی مملکتی و دخل و خرج کشور می پرداخت و مسئولیت آن به طور مستقیم با دیوان خراج بود. مالیات ها و درآمدهای عمومی دیگر اعم از خراج، جزیه و دیگر عوارض در این دیوان ثبت می شد. دیوان استیفا که در رأس آن مستوفی قرار داشت. در دوران سامانیان و آل بویه همان وظیفه دیوان خراج را داشت و به حساب های دولتی و جمع آوری خراج رسیدگی می کرد. در عهد غزنویان این دیوان، همان نقش و وظیفه وزارت مالیه (دارایی) را برعهده داشت و در رأس آن صاحب دیوان استیفا بود. در دوره سلجوقیان جایگاه صاحب این دیوان که عمید هم خوانده می شد بعد از خواجه بزرگ قرار داشت. در این دیوان میزان مالیات کل کشور و نیز مالیات ایالات تعیین می گردید و کلیه درآمدهای آن در دو خزانه نگهداری می شد. خزانه مرکزی یا اصل که درآمد را نشان می داد و خزانه خرج که به منزله اداره رهنی بود و در مواقع لزوم از آن وام گرفته می شد. در حکومت خوارزمشاهیان نیز این دیوان همانند گذشته انجام وظیفه می کرد. در عصر مغول و ایلخانان دیوان استیفا، تابع دیوان بزرگ بود و به وسیله تشکیلات منظم و وسیعی اداره می گردید و در رأس آن مستوفی الممالک قرار داشت و در پایتخت ساکن بود و نمایندگان او، مستوفی ها نظارت و اداره امور مالی ایالات را برعهده داشتند و توسط مستوفی الممالک عزل و نصب می شدند.