طرد و عکس اینست که سخنی را بترتیبی برانند و آنگاه آنرا معکوس کنند .
طرد و عکس
فرهنگ فارسی
لغت نامه دهخدا
طرد و عکس. [ طَ دُ ع َ ] ( ترکیب عطفی ، اِ مرکب ) طرد و عکس این است که سخنی را به ترتیبی برانند و آنگاه آن را معکوس کنند، چنانکه گویند: هر آتشی گوهری تابنده و سوزنده است و هر گوهری تابنده و سوزنده آتش است. ( از تاج العروس ). در نزد اصولیان دوران است. ( از کشاف اصطلاحات الفنون ). رجوع به دورشود. || در تداول علمای معانی از انواع اطناب زیاده است و آن چنان است که دو سخن آرند بدانسان که منطوق سخن نخستین مفهوم دوم را بیان کند و برعکس ، مانند این آیه : «لایعصون اﷲ ما امرهم و یفعلون ما یؤمرون » . و آیه «لیستأذنکم الذین ملکت ایمانکم و الذین لم یبلغوا الحلم منکم ثلاث مرات » تا «لیس علیکم ولا علیهم جناح بعدهن » که منطوق امر به استیذان در این اوقات خاصه ای است که مفهوم عدم گناه را در خبر آن مقرر میدارد و بالعکس و گویند در برابر این نوع اطناب در ایجاز نوع اختباک است. و این گفتار صاحب اتقان در نوع ایجاز و اطناب است و فایده طرد و عکس تنصیص بر حکم مفهوم از سخن نخستین و تصریح بدان است. و بعضی از اهل معانی این را بر عکس اطلاق کنند و در جامعالصنایع گوید: طرد و عکس ؛ این صنعت چنان است که سخنی را به ترتیبی براند بعده بازگرداند. مثاله ( شعر ):
حسن ابروت ماه نو دارد
نه ، که ابروت حسن ماه نو است.
و آنکه در اصطلاح گویند: «کلام الملوک ملوک الکلام » هم از این قبیل است - انتهی کلامه. و همچنین است این مثال : عادات السادات ، سادات العادات. ( کشاف اصطلاحات الفنون ). || جامعیت و مانعیت. جامع مانع در تعریف. || رو و وارو.
- خواندن به طرد و عکس ؛ چنانکه هست یا وارونه خواندن. بعضی طلاب در قدیم الفیه ابن مالک و نصاب ابونصر فراهی را به طرد وعکس از بر داشتند، یعنی هم از اول تا ته مرتب میخواندند، و هم از آخر تا به اول.
حسن ابروت ماه نو دارد
نه ، که ابروت حسن ماه نو است.
و آنکه در اصطلاح گویند: «کلام الملوک ملوک الکلام » هم از این قبیل است - انتهی کلامه. و همچنین است این مثال : عادات السادات ، سادات العادات. ( کشاف اصطلاحات الفنون ). || جامعیت و مانعیت. جامع مانع در تعریف. || رو و وارو.
- خواندن به طرد و عکس ؛ چنانکه هست یا وارونه خواندن. بعضی طلاب در قدیم الفیه ابن مالک و نصاب ابونصر فراهی را به طرد وعکس از بر داشتند، یعنی هم از اول تا ته مرتب میخواندند، و هم از آخر تا به اول.
دانشنامه آزاد فارسی
طَرد و عَکس
(یا: دَوَران؛ عکس و طرد) در اصطلاح منطق و کلام، یکی از روش های تعلیل (علت یابی) یا یکی از روش های اثبات تمثیل نزد متکلمان. برطبق این روش، ثبوت و انتفای حکم، نسبت مستقیم با ثبوت و انتفای علت حکم دارد و این به معنای دوران علت حکم در وجود و عدم با یکدیگر است. از این دَوَران دو امر به بار می آید: ۱. طرد، یعنی ثبوت دوسویه، که عبارت است از تلازم ثبوت حکم و ثبوت علت؛ ۲. عکس، یعنی انتفای دوسویه که تلازم انتفای حکم و انتفای علت است. چون در تمثیل علت، وجه جامع (وجه شَبَه) است، یعنی صفت مشترک در اصل (شاهد) و فرع (غایب) هرجا وجه جامع در کار باشد، حکم ثابت است (طرد) و هرجا وجه جامع در کار نباشد، حکم منتفی است (عکس)، چنان که به نظر متکلمان «آسمان (فرع = غایب) مُحَدث است، چون مانند خانه (اصل = شاهد) دارای شکل است». «دارای شکل بودن»، وجه جامع (علت) است که براساس ثبوت آن در «شاهد» (خانه) حکم حدوث را که بر شاهد صادق است بر «غایب» (آسمان) نیز صادق می دانند و از آن به «رَدُّ الغائب الی الشاهِد» (اطلاق حکم غائب به حاضر) تعبیر می کنند و نتیجه می گیرند که هرجا «شکل» (وجه جامع= علت) باشد حدوث، ثابت است (ثبوت دوسویه = طرد) و هرجا «شکل» نباشد، حدوث، ثابت نیست (انتفای دوسویه = عکس).
(یا: دَوَران؛ عکس و طرد) در اصطلاح منطق و کلام، یکی از روش های تعلیل (علت یابی) یا یکی از روش های اثبات تمثیل نزد متکلمان. برطبق این روش، ثبوت و انتفای حکم، نسبت مستقیم با ثبوت و انتفای علت حکم دارد و این به معنای دوران علت حکم در وجود و عدم با یکدیگر است. از این دَوَران دو امر به بار می آید: ۱. طرد، یعنی ثبوت دوسویه، که عبارت است از تلازم ثبوت حکم و ثبوت علت؛ ۲. عکس، یعنی انتفای دوسویه که تلازم انتفای حکم و انتفای علت است. چون در تمثیل علت، وجه جامع (وجه شَبَه) است، یعنی صفت مشترک در اصل (شاهد) و فرع (غایب) هرجا وجه جامع در کار باشد، حکم ثابت است (طرد) و هرجا وجه جامع در کار نباشد، حکم منتفی است (عکس)، چنان که به نظر متکلمان «آسمان (فرع = غایب) مُحَدث است، چون مانند خانه (اصل = شاهد) دارای شکل است». «دارای شکل بودن»، وجه جامع (علت) است که براساس ثبوت آن در «شاهد» (خانه) حکم حدوث را که بر شاهد صادق است بر «غایب» (آسمان) نیز صادق می دانند و از آن به «رَدُّ الغائب الی الشاهِد» (اطلاق حکم غائب به حاضر) تعبیر می کنند و نتیجه می گیرند که هرجا «شکل» (وجه جامع= علت) باشد حدوث، ثابت است (ثبوت دوسویه = طرد) و هرجا «شکل» نباشد، حدوث، ثابت نیست (انتفای دوسویه = عکس).
wikijoo: طرد_و_عکس
دانشنامه اسلامی
[ویکی فقه] طرد و عکس به تقریر مفهوم هر یک از دو کلام با منطوق کلام دیگر اطلاق می شود.
«طرد و عکس» از انواع اسلوب بدیعی قرآن است که آن را از اقسام اطناب به زیادت نیز شمرده اند و عبارت است از آوردن دو کلام به صورتی که منطوق هر یک، مفهوم دیگری را تقریر کند؛
«طرد و عکس» از انواع اسلوب بدیعی قرآن است که آن را از اقسام اطناب به زیادت نیز شمرده اند و عبارت است از آوردن دو کلام به صورتی که منطوق هر یک، مفهوم دیگری را تقریر کند؛
wikifeqh: علم منطق به معنای طریق اثبات علّیّتِ جامع برای ثبوت حکم در تمثیل
...
...
wikifeqh: تمثیل است.
تمثیل مبتنی بر سه مقدمه است: ۱. حکم، در قضیه اصل ثابت است. ۲. علت حکم مزبور، وجود وصفی مخصوص در قضیه اصل است. این وصف را «جامع» می گویند. ۳. وصف مزبور (جامع) که علت حکم است، در قضیه فرع نیز موجود است. آنچه از بین مقدمات فوق به استدلال محتاج است، مقدمه دوم است، زیرا دو مقدمه دیگر روشن و واضح است. برای اثبات مقدمه دوم دو طریق ذکر کرده اند: طریق طرد و عکس یا دَوَران و طریق تردید یا سبر و تقسیم. دلیل طرد و عکس نشان می دهد که هر جا جامع موجود شده، حکم هم با آن مقرون بوده است (این بخش را «طرد» گویند) و هر جا جامع موجود نبود، حکم هم منتفی شده است (این قسمت را «عکس» گویند)؛ به عبارت دیگر، حکم و جامع در وجود و عدم متلازم اند و چون جامع در قضیه فرع، موجود است؛ پس حکم هم برای آن ثابت است.
رد دلیل طرد و عکس
این دلیل را از چند لحاظ مردود دانسته اند: ۱. تلازم حکم و جامع اگر به صورت جزئی و در موارد محدود ثابت شده باشد نمی تواند دلیل بر وجود تلازم در همه موارد (از جمله، قضیه مطلوب یعنی فرع) باشد. ۲. ادعای ثبوت تلازم بین حکم و جامع به صورت کلی و در همه موارد، باطل است، زیرا یکی از این موارد، همان قضیه فرع است که می خواهیم وجود حکم را برای آن اثبات کنیم؛ پس ثبوت کلیت تلازم متوقف بر ثبوت حکم برای قضیه فرع است و ثبوت حکم برای فرع هم متوقف بر ثبوت کلیت تلازم بود و این، دور باطل و محال است. ۳. اگر کلیت تلازم بین حکم و جامع به طریق دیگر ثابت شده باشد، اختلاف و نزاعی در ثبوت حکم در مورد فرع باقی نمی ماند و احتیاجی به تمثیل نخواهد بود، بلکه نتیجه به طریق قیاس ثابت می شود. ۴. تلازم بین حکم و جامع، اگر هم ثابت شود نشان نمی دهد که لزوماً جامع، علت برای حکم است، بلکه دو احتمال دیگر هم وجود دارد: اینکه حکم، علت برای جامع باشد و یا هر دو معلول امر سومی باشند.
نکته
نام گذاری این دلیل به «دوران» به گفته قطب شیرازی مربوط به دوره های متاخر است و قدما آن را به نام «طرد و عکس» می خواندند.
مستندات مقاله
...
تمثیل مبتنی بر سه مقدمه است: ۱. حکم، در قضیه اصل ثابت است. ۲. علت حکم مزبور، وجود وصفی مخصوص در قضیه اصل است. این وصف را «جامع» می گویند. ۳. وصف مزبور (جامع) که علت حکم است، در قضیه فرع نیز موجود است. آنچه از بین مقدمات فوق به استدلال محتاج است، مقدمه دوم است، زیرا دو مقدمه دیگر روشن و واضح است. برای اثبات مقدمه دوم دو طریق ذکر کرده اند: طریق طرد و عکس یا دَوَران و طریق تردید یا سبر و تقسیم. دلیل طرد و عکس نشان می دهد که هر جا جامع موجود شده، حکم هم با آن مقرون بوده است (این بخش را «طرد» گویند) و هر جا جامع موجود نبود، حکم هم منتفی شده است (این قسمت را «عکس» گویند)؛ به عبارت دیگر، حکم و جامع در وجود و عدم متلازم اند و چون جامع در قضیه فرع، موجود است؛ پس حکم هم برای آن ثابت است.
رد دلیل طرد و عکس
این دلیل را از چند لحاظ مردود دانسته اند: ۱. تلازم حکم و جامع اگر به صورت جزئی و در موارد محدود ثابت شده باشد نمی تواند دلیل بر وجود تلازم در همه موارد (از جمله، قضیه مطلوب یعنی فرع) باشد. ۲. ادعای ثبوت تلازم بین حکم و جامع به صورت کلی و در همه موارد، باطل است، زیرا یکی از این موارد، همان قضیه فرع است که می خواهیم وجود حکم را برای آن اثبات کنیم؛ پس ثبوت کلیت تلازم متوقف بر ثبوت حکم برای قضیه فرع است و ثبوت حکم برای فرع هم متوقف بر ثبوت کلیت تلازم بود و این، دور باطل و محال است. ۳. اگر کلیت تلازم بین حکم و جامع به طریق دیگر ثابت شده باشد، اختلاف و نزاعی در ثبوت حکم در مورد فرع باقی نمی ماند و احتیاجی به تمثیل نخواهد بود، بلکه نتیجه به طریق قیاس ثابت می شود. ۴. تلازم بین حکم و جامع، اگر هم ثابت شود نشان نمی دهد که لزوماً جامع، علت برای حکم است، بلکه دو احتمال دیگر هم وجود دارد: اینکه حکم، علت برای جامع باشد و یا هر دو معلول امر سومی باشند.
نکته
نام گذاری این دلیل به «دوران» به گفته قطب شیرازی مربوط به دوره های متاخر است و قدما آن را به نام «طرد و عکس» می خواندند.
مستندات مقاله
...
wikifeqh: طرد_و_عکس_(منطق)
کلمات دیگر: