عبدالرحیم خان خانان

میرزا عبدالرحیم خان خانان (۱۷ دسامبر ۱۵۵۶ - ۱۶۲۷ م /۱۴ صفر ۹۶۴ - ۱۰۳۶ ه‍. ق) (دوناگری:अब्दुल रहीम खान-ए-खाना) پسر محمد بیرام خان خان خانان و از وزیران صاحب قدرت و هنرپرور و از شاعران دربار گورکانیان هند در زمان جلال الدین اکبرشاه و جهانگیر شاه بود. او در روند مهاجرت هنرمندان ایرانی به هند مؤثر بود.
حسین ثنایی مشهدی
شهرت او بیشتر برای سرایش دوبیتیهای زیبای هندی و کتاب هایی در زمینه علم هیئت است. و معروفیت وی در ایران بیشتر از آن بابت است که او از بزرگترین حامیان و تشویق کنندگان هنرمندان ایرانی و شاعران پارسی گوی در سرزمین هندوستان به شمار می رفت. همچنین عبدالرحیم خان خانان یکی از ناواراتان یا «نه وزیر اصلی» دربار اکبر و ناپسری او بود. روستای خان خانان در منطقه نوانشهر پنجاب در شمال هند توسط او بنیان گذاشته شد و پس از او به این نام خوانده شد.
عبدالرحیم در چهاردهم صفر سال ۹۶۴ ه‍. ق در لاهور متولد شد. پدر او محمد بیرام اهل بدخشان و از اویماق بهارلوی ترکمان، ملقب به «خان خانان»، پیشکار و قیم مورد اعتماد اکبر شاه بود. زمانی که همایون پدر اکبر و دومین پادشاه گورکانی، از تبعید پانزده ساله خود در ایران فاتحانه به هند بازگشت بیرام خان در رکاب او بود. همایون که در یافته بود بدون حمایت خان ها امپراتوری گورکانی را نمی تواند ترمیم کند با دختر بزرگ جمال خان از مخالفین پدرش بابر ازدواج کرد و بیرام خان نیز دختر کوچک همان خاندان را گرفت. پس از آنکه بیرام خان خانان ناجوانمردانه در پاتان گجرات توسط افغان ها به قتل رسید همسرش و فرزندش عبدالرحیم که در آن زمان چهارساله بود را به احمدآباد و از آنجا به دهلی آوردند و به دربار اکبر سپردند. اکبر شاه، با همسر بیرام خان ازدواج کرد و ناپسری خود عبدالرحیم را تحت حمایت و تربیت خود درآورد.
پس از رسیدن به سن رشد اکبرشاه به او خطاب میرزا خان عطا کرد. سپس عبدالرحیم با «ماه بانو» خواهر میرزا عزیز کوکه پسر اتگه خان از بزرگان دودمان گورکانی ازدواج کرد. میرزا عبدالرحیم خان خانان از آن پس به سرعت مدارج مختلف ترقی را طی کرد و یکی از نه وزیر اصلی دربار اکبر بزرگترین امپراتور گورکانی هند شد. نه تن در دیوان اکبر شاه رجال ممتاز تلقی می شدند که به زبان محلی شبه قاره آن ها را «نورتن» یا ناواراتان گفته اند و عبدالرحیم خان خانان یکی از آن ها بوده است. او مدتی انتظام مناطق دکن را برعهده داشت.

عَبدُالرّحیم خا ن خانان (لاهور ۹۶۴ـ دهلی ۱۰۳۶ق)
فرزند بیرام خان ، دولتمرد و شاعر شبه قاره. نیاهای او از طایفۀ بهارلو از قراقویونلو بودند. پس از به قتل رسیدن پدرش (۹۶۸ق) در سایۀ سرپرستی اکبرشاه بزرگ شد. در فتح گجرات، از اکبر منصب و لقب خان خانان گرفت. سپس سند و دکن را گشود. در روزگار جهانگیر، احمدنگرِ دکن را پس گرفت. زبان های فارسی، عربی، ترکی، هندی، سانسکریت و پرتغالی را خوب می دانست. به چهار زبان نخست شعر می گفت و رحیم تخلص می کرد. از او آثاری به زبان های سانسکریت و هندی و نیز اشعاری فارسی به جا مانده است. از مشوقان شاعران و ادیبان و هنرمندان بود و بسیاری از شاعران نیمۀ دوم قرن ۱۰ و اوایل قرن ۱۱ق، را که از ایران به هند کوچیدند نواخت. کتابخانۀ بزرگی نیز داشت. شهرت وی در روزگارش، به ایران و برخی کشورهای آسیایی نیز رسیده بود. واقعات بابری را در ۹۹۷/۹۹۸ق، با نام تجار ب الملوک از ترکی جغتایی به فارسی ترجمه کرد که به نام های بابرنامه، فتوحات بابری، واقعات و تِزوک بابری نیز مشهور است (بمبئی، ۱۳۰۸ق). این اثر، که دقیق ترین ترجمۀ فارسی واقعات بابری است، مأخذ ترجمه های اروپایی قرار گرفته است، ازجمله ترجمۀ انگلیسی خانم بوریج (۱۹۱۲ـ۱۹۲۱ در چهار رساله).