گه

گه . [ گ َه ْ ] (اِ) مخفف گاه . بوته ٔ زرگران که در آن طلا و نقره گدازند. (برهان قاطع) (غیاث اللغات ) (آنندراج ) (ناظم الاطباء) (فرهنگ شعوری ). کوره . کوره ٔ حدادی :
شوسه ٔ سیم نکوتر بر تو یا گه سیم ؟
شاخ بادام بآیین تر، یا شاخ چنار؟

فرخی .

دشت ماننده ٔ دیبای منقش گشته ست
لاله بر طرف چمن چون گه آتش گشته ست .

منوچهری .

سرهای ناخن از رخ و رخ از سرشک گرم
چون نقش بر زرو چو زر از گه برآورید.

خاقانی .

بیش چون نقره توی دار مباش
تات چون زر اسیر گه نکنند.

خاقانی .

رجوع به گاه شود. || مخفف گاه است که به معنی وقت و زمان باشد. (برهان قاطع) (آنندراج ) (غیاث اللغات ) (فرهنگ جهانگیری ) (ناظم الاطباء)(فرهنگ نظام ). بگه . بگاه . پگه . پگاه . (حاشیه ٔ برهان قاطع چ معین ). وقت . موقع. موسم . فصل :
به گه رفتن کان ترک من اندر زین شد
دل من زان زین آتشکده ٔ برزین شد.

ابوشکور (از لغت فرس ).

و هرگه که تیره بگردد جهان
بسوزد چو دوزخ شود باد غر.

خسروی (از لغت فرس ).

چو هنگامه ٔ تیرماه آمدی
گه میوه و جشنگاه آمدی .

فردوسی .

ببینم ز لشکر که جنگی که اند
گه نام جستن درنگی که اند.

فردوسی .

گه سماع و شراب است و گاه لهو و طرب
گه نهادن گنج و گه نهادن خوان .

فرخی .

گر بتوانی ببر مرا گه رفتن
تا نشود روز من ز هجر تو تاری .

فرخی .

تو نبینی که اسب توسن را
به گه نعل برنهندلبیش .

عنصری (از لغت فرس ).

گه رستخیز آب کوثر وراست
لوا و شفاعت سراسر وراست .

اسدی .

به رفتن مرنجان چنان بارگی
که آرد گه کار بیچارگی .

اسدی .

گه رزم پیروزی از اختر است
نه از گنج بسیار و از لشکر است .

اسدی .

از آن گه باز اندر میان ملوک عجم بماند که هر سال جو به نوروز بخواستندی از بهر منفعت و مبارکی که در او است . (نوروزنامه ).
گرچه باشد گه سؤال عجیب
ندهد گل به گل خورنده طبیب .

سنایی .

حیدر کرار کو تا به گه کارزار
از گهرلفظ او آب دهد ذوالفقار.

خاقانی .

آسمان نیز مرید است چو من زان گه صبح
چاک این ازرق خلقان به خراسان یابم .

خاقانی .

گه ولادتش ارواح خوانده سوره ٔ نور
ستار بست ستاره سماع کرد سما.

خاقانی .

با تو زمین را سر بخشایش است
پای فروکش گه آسایش است .

نظامی .

کلمه ٔ گه (مخفف گاه ) به معنی وقت وزمان با کلمه یا کلمات دیگر ترکیب گردد و به صورت مزید مقدم آید که برخی از آن ترکیبات را ذکر میکنیم : گه گه ؛ گه گاه . گه و بیگاه . گه و بیگه . گه گهی . رجوع به ذیل هریک از این ترکیبات شود.
و گاه این کلمه به صورت مزید مؤخر درآید و اینک برخی از ترکیبات آن : آنگه .بیگه . ناگه . هرآنگه . همه گه . رجوع به ذیل هر یک از این ترکیبات شود.
|| عهد. عصر. دوره . زمان :
نشان آمد از گفته ٔ راستان
که دانا بگفت از گه باستان .

فردوسی .

پدر داده بودش گه کودکی
به آذر طوس آن حکیم ذکی .

عنصری .

دانی کاین قصه بود هم به گه بیوراسب
هم به گه بخت نصر هم به گه بوالحکم .

منوچهری .

|| گاهی . زمانی . وقتی . نوبتی . کرتی . فصلی . عهدی . دوره ای . موسمی :
گه بر آن کندز بلند نشین
گه در این بوستان چشم گشای .

رودکی .

گهی آرمده و گه آرغده
گهی آشفته و گه آهسته .

رودکی .

یاد ناری پدرت را که مدام
که پلنگمش چدی و گه خنجک .

معروفی (از لغت فرس ).

آهو همی گرازد گردن همی فرازد
گه سوی کوه تازد گه سوی راغ و صحرا.

کسایی .

مر او را پدر کرد پرویزنام
گهش خواندی خسرو شادکام .

فردوسی .

در آب دیده گاه شناور چو ماهیی
گه در میان آتش غم چون سمندری .

فرخی .

برجاس او به سر بر گه باز و گه فراز
چون خادمی که سجده برد پیش شاه ری .

منوچهری .

این خاک سیه بیند و آن دائره ٔ سبز
گه تیره و گه روشن و گه خشک و گهی تر.

ناصرخسرو.

هر روز به مذهبی دیگر باش
گه در چه ژرف و گاه بر بامی .

ناصرخسرو.

بوهریره وار باید باری اندر اصل و فرع
گه دل اندر دین و گه دستی در انبان داشتن .

سنایی .

گاه چو شب لعل سحرگاه باش
گه چو سحر زخمه گه آه باش .

نظامی .

گه بود کز حکیم روشن رای
برنیاید درست تدبیری .

سعدی .

راه وصلش گه به پهلوی گه بسر باید دوید. (انیس الطالبین ص 102).
|| زود و شتاب که عبارت از صبح زود باشد. (برهان قاطع) (آنندراج ) (غیاث اللغات ) (از ناظم الاطباء). || گاه . محل . مکان . جای . و مقام . (از برهان قاطع) (غیاث اللغات ) (آنندراج ) (ناظم الاطباء) (فرهنگ نظام ). و بیشتر مرکب آید :
مرغزاری که فسیله گه اسبان تو گشت
شیر کانجا برسد خرد بخاید چنگال .

فرخی .

از گه مشرق چو طاوسی برآید بامداد
در گه مغرب شبانگه خویشتن عنقا کند.

ناصرخسرو.

رجوع به گاه در این معنی شود.
کلمه ٔ گه (مخفف گاه ) به معنی مکان و زمان در آخر کلمه ٔ دیگر به صورت مزید مؤخر درآید و اینک شواهد آن :
- آبشتگه . آبشتنگه . آتشگه . آرامگه . آماجگه . آوردگه . الفنجگه . بارگه . بازارگه . بالین گه . بزمگه . بلندی گه . بن گه . بندگه . پایین گه . پاسگه . پایگه . پرخاشگه . پرده گه . پرستش گه . پیشگه . تاجگه . تختگه . تکیه گه . تلاش گه .تماشاگه . جاگه . جایگه . جشن گه . چاشتگه . چاشنگه . حربگه . خانگه . خرگه . خرمگه . خصومتگه . خوابگه . خلوتگه . داوری گه . درگه . دزدگه . دستگه . دعوی گه . دمگه . دیدگه . دیوان گه . رامش گه . رزمگه . رستنگه . رصدگه . زخمگه . زیارتگه . زیرگه . سایه گه . سجده گه . سحرگه . سیل گه . شبانگه . صیدگه . طاعتگه . عبادتگه . عمارتگه . فرضه گه . فسیله گه . قرارگه . قلب گه . کارگه . کاروان گه . گشتن گه . کمرگه . کمین گه . کوچ گه . کینه گه . گازرگه . گذرگه . گردگه . گریزگه . گورگه . لشکرگه . لنگرگه . مقرگه . منزلگه . میل گه . ناوردگه . نخچیرگه . نشست گه . نشستن گه . نشیمنگه . نوبت گه . نهالگه . نهاله گه . نهایت گه . هروانگه . هنگه . رجوع به هر یک از این ترکیبات در ردیف خود شود.
|| تخت پادشاهان . (برهان قاطع) (ناظم الاطباء). اورنگ . سریر. عرش . اریکه :
شاهی که بدین سکه ٔ او بر گه شاهی
خود نیست چنو ازگه او تا گه آدم .

فرخی .

که یارد آنجا رفتن مگر کسی که کند
پسند بر گه شاهنشهی چه ارژنگ .

فرخی .

و گرش تخت و گه نبود رواست
بهتر از تخت و گه بودهش و هنگ .

ناصرخسرو.

|| کوچک . (غیاث اللغات ) (آنندراج ) . مصحف که . || در فرس قدیم خشتک زیر جامه را گفته اند و از اهل زبان به تحقیق پیوسته . (آنندراج ) (از بهار عجم ذیل کلمه گهگیر). در ماَّخذ دیگری یافت نشد.

گه . [ گ ُه ْ ] (اِ) همان گوه است که به معنی سرگین باشد. (شعوری ج 2 ص 328) (آنندراج ) (غیاث اللغات ) (ناظم الاطباء) (از لغت فرس اسدی ). سرگین و مدفوع آدمی و جز آن . نخاله ٔ غذا که از شکم بیرون آید. پلیدی . براز. فضله . عذره . غایط. هار. در تداول کودکان شاش بزرگ . سنده . رجوع به گوه شود :
پیری ّ و درازی ّ و خشک شنجی
گویی به گه آلوده لتره غنجی .

منجیک (از لغت فرس ).

آن روی و ریش پر گه و پر بلغم و خدو
همچون خبزدویی که شود زیر پا پخج .

لبیبی (از لغت فرس ).

- گه بریش ؛ که ریش به پلیدی آلوده دارد.
- || در تداول عامه دشنامی است : درویشم ، گه بریشم ،تا نستانم رد نمیشم .
- گه سگ ؛ مدفوع سگ . پلیدی سگ .
- || در تداول عامه ، دشنامی است مرادف رذل . ناکس .
- گه کاری ؛ در تداول ، اقدام به کارهای پست و ناپاک .
- || کنایه از خراب کردن کاری .
- گه مالی ؛ در تداول عامه ، کاری را خراب کردن .
- امثال :
گه میخورد و لطیفه می پندارد ؛ درباره ٔ کسی که سخن یاوه گوید. (ازجامع التمثیل ).

گه به فتح " گ " ، مخفف گاه به معنی زمان ، وقت؛ مثال: شامگه : شامگاه، وقت شام ؛ به ترکی می شود: " چاق " مثال: ناهار چاقی = وقت ناهار
گه به فتح " گ " ، مخفف گاه به معنی مکان ، محل، جا؛ مثال: رزمگه : محل رزم ؛ به ترکی می شود: " یئر " مثال: دؤیوش یئری = رزمگه
گه به ضم " گ " : سرگین، مدفوع، پهن، فضله، پشگل
گُه به ترکی: پوخ، گُه شُل: زئهیر، تیریق، دودوک، تارت، گُه پرندگان: زیل، گُه دامها به صورت عام: پهین، گُه گاو: لاببا، گُه سگ: بورما، گُه بز و گوسفند در حالت گلوله های جدا از هم: قیغ و در حالت چسبیده به هم: بؤوَن، گُه موش: فضلَه، گُه اسب و الاغ و قاطر: پهین، گُه گربه: پیشیک پوخو و گُه بقیه حیوانات: . . . پوخو
" پوخ اولماق " کنایه از: به درد نخوردن، خسیس بودن، بد بودن، رذالت، دور بودن از انسانیت
" پوخلو اولماق " کنایه از : اشکال و ایراد داشتن، خلاف و غیرقانونی بودن
"پوخ یئمَک " کنایه از انجام دادن کاری، همچنین کنایه از: غلط کردن
" پوخ یئدیمه قالماق " کنایه از: پشیمانی
" پوخ آپارماق " کنایه از: ترسیدن، نگران بودن
"پوخو یوغونلوق " کنایه از : قلدری، گردن کلفتی
" سیچان پوخو ائلَه مَک " کنایه از: ناقص و نامفهوم سخن گفتن

گاهی - ندرت

مواد گوارش نیافته که از سوراخی در انتهای لوله ، دفع میشود .

گَه یعنی گاهی
گاهی اوقات، گاهی وقت ها و. . . . .

گُه: [ در تداول عامه ]سرگین، فضله، مدفوع، نجاست.
( ( و اولین سفر پدر و مادر آرزو به پاریس وقتی بود که آرزو کلاس سوم دبستان بود و مانده بود پیش نصرت و نعیم. بعد از برگشتن پدر و مادر از سفر در جواب آرزو که پرسید ه بود "پاریس چطوری بود بابا؟"پدر گفته بود "پُرِ گُه سگ توی پیاده رو ها " ) )
( ( عادت می کنیم ، زویا پیرزاد ، چاپ 23 ، 1390 ، ص32 . ) )